Odznaczający się wysoką klasą artystyczną neorenesansowy pałac wzniesiono wedle projektów wybitnego włoskiego architekta Henryka Marconiego. Pierwotnie pełnił rolę głównej rezydencji Ordynacji Myszkowskich i prywatnego muzeum z bogatymi zbiorami archiwalno-artystycznymi, na co wskazuje jego program artystyczno-ideowy stworzony przez hr. Aleksandra Wielopolskiego.

Historia

Rezydencje właścicieli Chrobrza do XVIII w. były wznoszone na wzgórzu „Zamczysko”, gdzie już w XII w. istniał gród książęcy. W 2 poł. XIV w. Toporczykowie wznoszą tam zamek, przebudowany przez Tarnowskich i Myszkowskich w latach 1553-68, po r. 1582. W 1601 r. stał się jedną z głównych siedzib Ordynacji Myszkowskich. Przed 1726 r. w nieustalonych okolicznościach ostatni z rodu- Józef Władysław Myszkowskich (zm. 1727) nakazał ją zburzyć. Najpewniej w 2 poł. XVIII w. Hieronim Wielopolski wybudował swój dwór w nowym miejscu, w pn.-zach. części wsi. Obecny pałac ufundował w pobliżu dworu Aleksander Wielopolski - w związku z przeniesieniem do Chrobrza głównej rezydencji ordynacji i bogatych zbiorów rodowych, powiększonych czasowo po 1855 r. o kolekcję Konstantego Świdzińskiego. Projekt budowli sporządził w latach 1853-6 Henryk Marconi. Wzniesiono ją w latach 1857-60 pod nadzorem jego pomocnika architekta Adolfa Wolińskiego. Prace wykończeniowe wnętrza wykonali w latach 1858-59 kamieniarze - Beranek z Pińczowa i Piotr Schmidt z Chęcin, malarze - Jakub Górski, Wincenty i Piotr Jaroszewicz oraz rzeźbiarz Andrzej Pruszyński. Równolegle z budową pałacu w latach 1853-62 wystawiono budynki gospodarcze zaprojektowane przez Florentyna Gołembiowskiego, Hałatkiewicza i Wolińskiego. W 1857 r. H. Marconi przeprojektował park. W 1860 r. rozebrano d. dwór i zbudowano nad stawem wg proj. Henry Marconiego kaplicę (wzorowaną na pawilonach z k. XVI w., wg proj. Santi Gucciego, znajdujących się w starej siedziby rodowej fundatora w Książu Wielkim). Prace budowlane ojca kontynuował Zygmunt Wielopolski, który w latach 80. XIX w. wzniósł murowane budynki folwarczne, gospodarcze i oficyny, a w 1899 r. wyremontował pałac. W 1945 r. zespół rezydencjonalny przejął Skarb Państwa i zaadaptowano go na potrzeby szkolnictwa rolniczego. Decyzja ta była brzemienna dla stanu parku, zabudowań pałacowych i gospodarczych, które sukcesywnie przekształcono. Proces ten ograniczyły prowadzone przy nich prace konserwatorskie w latach 1969 i 1973-83. W 1986 r. w pobliżu stawu wybudowano oczyszczalnię ścieków. W latach 90. XX w. i 2009-12 podjęto częściową rewitalizację pałacu, budynków gospodarczych i parku. W 2004 r. pałac stał się siedzibą ośrodka kulturalnego oraz miejscem ekspozycji muzealnej, a w 2008 r. szkoła i ośrodek przeszły na własność Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Opis

Zespół pałacowy-parkowy zajmuje wnętrze nieregularnej, dużych rozmiarów działki położonej w pn.-zach. części Chrobrza. Składa się on z neorenesansowego pałacu, krajobrazowego parku, neomanierystyczej kaplicy i dziewiętnastowiecznych zabudowań gospodarczych.

Położona w centrum założenia, na pagórku, rezydencja jest budowlą piętrową, podpiwniczoną o wydłużonym prostokątnym planie, z ryzalitami na środku i po bokach w elewacjach reprezentacyjnej i ogrodowej. Do środkowego ryzalitu w fasadzie dobudowano czterofilarowy portyk z tarasem na piętrze. Do ścian wsch. i zach. dostawiono przybudówki ze schodami. Środek parteru zajmują przedsionek i salon z tarasem ogrodowym. Do tych pomieszczeń przylegają od zach. klatka schodowa, biblioteka i gabinety prywatne właściciela, a od wsch. bawialnia, jadalnia, gabinety, kredens i kaplica kopułowa w ryzalicie pn.-wsch. Pośrodku piętra umieszczono schody, a po bokach bawialnię, bibliotekę, pokoje gościnne i sypialnie. Pałac wystawiono z cegły i kamienia. Nakrywa go czterospadowy dach. Wieloosiowe, symetryczne elewacje budowli w ryzalitach bocznych i środkowym od strony ogrodu podzielono na obu kondygnacjach pilastrami: na parterze toskańskimi, na piętrze jońskimi. Środkowy ryzalit w fasadzie rozczłonkowano półkolumnami: toskańskimi w portyku i jońskimi na piętrze, gdzie w podłuczach centralnego okna są herby Półkozic i Jastrzębiec. Jego zwieńczenie stanowią cztery figury bogów i herosów antycznych. Środkowy ryzalit ogrodowy zamknięty jest trójkątnym naczółkiem z herbem Starykoń. Wnętrze pałacu na obu kondygnacjach nakrywają sklepienia (głównie kolebkowe i krzyżowe) i stropy (kasetonowe, z drewnianym sufitem i Kleina). W kilku pomieszczeniach na parterze zachował się d. wystrój rzeźbiarsko- malarski z lat 1858-59, szczególnie ciekawe są polichromie w typie malarstwa pompejańskiego w gabinetach (malarze - Jakub Górski, Wincenty i Piotr Jaroszewicz oraz rzeźbiarz Andrzej Pruszyński).

W pobliżu pałacu odnaleźć można trzy oficyny z 2 poł. XIX w., a na pd. od niego wytyczono staw, na którego pd. brzegu stoi neomanierstyczna kaplica z 1860 roku. W zach. części złożenia parkowego wystawiono budynki folwarczne z 2 poł. XIX w., a w pn.-zach. części leży gorzelnia, oddzieloną od pozostałych zabudowań wiejską drogą. Wszystkie te budynki otoczone są parkiem krajobrazowym ze śladami d. ogrodu geometrycznego przy pałacu. Jego obszar został podzielony po przekątnej drogą, wytyczoną od wsi, poprzez owalny podjazd przed rezydencją, do folwarku i pól. Pierwotny układ przestrzenny zieleni zniekształcono poprzez współczesne: nasadzenia roślin, zabudowę i oczyszczalnię ścieków.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z Ośrodkiem Dziedzictwa Kulturowego i Tradycji Rolnej Ponidzia w Chrobrzu.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 09-08-2016 r.