Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Matki Bożej - Zabytek.pl

cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Matki Bożej


cerkiew 1615 r. Chotyniec

Adres
Chotyniec, 54

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. jarosławski, gm. Radymno

Cerkiew jest jedną z najstarszych zachowanych świątyń drewnianych Kościoła Wschodniego w Polsce.

Reprezentuje rzadko już spotykany typ cerkwi z galerią obiegającą kaplicę nad babińcem. Polichromia zachowana w nawie świątyni stanowi cenny i rzadki przykład monumentalnego malowidła ściennego zachowanego w drewnianej cerkwi. Posiada wyjątkowe walory artystyczne. Wartości obiektu zostały docenione i wyróżnione poprzez wpis na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Cerkiew w Chotyńcu jest trzecią w kolejności znaną ze źródeł archiwalnych cerkwią zbudowaną w tej miejscowości. Według materiałów związanych ze sprawozdawczością kościoła gr.-kat., pochodzących z lat 1918, 1920, 1925 i 1928 r., świątynia w Chotyńcu powstała w 1615 r., a jej konsekracja miała miejsce w 1616 roku. Podobnie datują cerkiew (ok. 1600 r.) specjaliści z dziedziny architektury cerkiewnej, opierając się na analizie architektonicznej obiektu. Z braku jakichkolwiek innych dokumentów potwierdzających taką chronologię powstania cerkwi, nie może być ona obecnie zweryfikowana. Należy tu jeszcze nadmienić, że pochodzący z 1824 r. przekaz jako datę budowy podaje rok 1733, ale wg innych materiałów źródłowych, ze wspomnianą datą 1733 związany miał być tylko remont cerkwi, co wydaje się bardziej prawdopodobne. W 1735 r. wykonana została polichromia w nawie, a w 1753 r. przeprowadzono renowację ikonostasu (zmodyfikowano jego dolną część i wstawiono nowe malowane ościeża). Kolejny remont cerkwi miał miejsce w 1858 roku. W 1924 r. obok cerkwi na cmentarzu parochialnym została wzniesiona dzwonnica (na miejscu starszej, zniszczonej w czasie I wojny światowej). W 1925 r. dokonano rozbudowy świątyni, poprzez wzniesienie przedsionka. Spowodowało to likwidację części sobót, części galerii nad babińcem i portalu zach., a we wnętrzu wycięcie zach. zrębów babińca oraz likwidację chóru muzycznego i stropu dawnej kaplicy górnej. W latach l945-1947 cerkiew była użytkowana przez kościół rzymskokatolicki. Od 1947 r. opuszczona i popadająca stopniowo w ruinę, została tymczasowo zabezpieczona w 1983 roku. W latach 80. XX w. zawaliła się dzwonnica wzniesiona w 1924 roku. Po odzyskaniu cerkwi przez kościół gr.-kat. (1990 r.) w latach 1991-1992 przystąpiono do kompleksowych prac remontowo-konserwatorskich, dokonując m.in. częściowej rekonstrukcji elementów architektonicznych, zlikwidowanych w 1925 roku. W 1993 r. na miejscu zniszczonej i rozebranej dzwonnicy postawiono przeniesioną z miejscowości Torki drewnianą dzwonnicę, wybudowaną zapewne na przełomie XVII-XVIII wieku. Po 2000 r. przeprowadzono prace konserwatorskie części malowideł ściennych i ikon.

W 2013 r. cerkiew została wpisana na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w ramach wpisu Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat.

 

Opis

Cerkiew położona jest na niewielkim wzniesieniu we wschodniej części Chotyńca, na skraju wsi, w odległości ok. 200 m na wschód od drogi prowadzącej z Chotyńca do Medyki. Za cerkwią w kierunku wschodnim znajduje się czynny cmentarz grzebalny. Teren wyznaczony jest drewnianym ogrodzeniem, w obrębie którego znajdują się relikty dawnego cmentarza. W północno-zachodnim narożu placu cerkiewnego stoi drewniana, wieżowa dzwonnica (przeniesiona z miejscowości Torki). Wzgórze cerkiewne otacza wieniec starodrzewu. Cerkiew jest orientowana.

Cerkiew ma układ trójdzielny - prezbiterium-nawa-babiniec, poszerzony od zachodu o dostawiony do babińca przedsionek na rzucie wydłużonego prostokąta. Babiniec i nawa wzniesione zostały na rzutach zbliżonych do kwadratu. Prezbiterium - zamknięte od wschodu trójbocznie, poszerzone jest od strony nawy o dwie niewielkie, w całości otwarte do wnętrza prostokątne wnęki, tzw. pastoforia (prothesis i diakonikon).

Bryła budynku cerkwi zwarta, utworzona z trzech zasadniczych członów nakrytych czaszami kopuł, z których największy i najwyższy jest człon środkowy - nawa. Bryłę spaja wydatny daszek okapowy obiegający obiekt. Elementem wizualnie odrębnym jest wtórny przedsionek dostawiony do cerkwi od zachodu.

Cerkiew drewniana, na podmurówce z kamienia łamanego, podmurówka przedsionka z cegły. Cerkiew wzniesiona została w konstrukcji zrębowej (wieńcowej), przedsionek w konstrukcji ramowej, obustronnie szalowanej. Zrąb nawy, prezbiterium i babińca, od drugiego do piątego wieńca zwęgłowany jest na obłap z pozostawionymi ostatkami belek. Ostatki są wysunięte (w każdym kolejnym wieńcu coraz dłuższe), tworząc wydatne, ozdobnie profilowane rysie. Powyżej piątego wieńca zwęgłowania na zamek z krytym czopem. Konstrukcja zrębowa kontynuowana jest w ośmiobocznych tamburach i ośmiobocznych, sferycznych kopułach nad prezbiterium, nawą i kaplicą nad babińcem. Nad zrębową kopułą prezbiterium znajduje się druga, pozorna kopuła o konstrukcji żebrowej (krążynowej). Pastoforia przekryte są ukośnymi sklepieniami zrębowymi.

Cerkiew (z wyjątkiem przedsionka) obiega wydatny daszek okapowy (tzw. opasanie), który wspiera się na znacznie wysuniętych przed ściany ostatkach belek zrębu (tzw. rysiach), a w środkowej części nawy oraz w narożnikach opasania zach. części babińca dodatkowo na drewnianych kolumienkach w kształcie balasek. Kolumienki w narożnikach opasania babińca usztywnione są zastrzałami. Ponad daszkiem okapowym nad babińcem znajduje się nadwieszona, półotwarta galeria arkadowa, obiegająca z trzech stron kaplicę usytuowaną ponad babińcem, utworzona ze słupów ustawionych w regularnych odstępach i usztywnionych u góry krótkimi zastrzałami. Dolna część galerii zabezpieczona jest wysoką barierką pobitą gontami.

Ściany nawy zwieńczone są wydatnym, profilowanym gzymsem. Dachy nad nawą i kaplicą nad babińcem namiotowo-kopułowe z ośmiobocznymi tamburami powstałymi w wyniku przenikania się dwóch form: dachu namiotowego i ośmiobocznego tamburu. Nad przedsionkiem dach dwuspadowy. Nawę, prezbiterium i kaplicę nad babińcem wieńczą trzy różnej wielkości baniaste, ośmiopołaciowe kopuły na ośmiobocznych tamburach, zwieńczone latarniami.

Ściany cerkwi (nawy, prezbiterium i babińca) powyżej daszku okapowego (opasania), dachy oraz kopuły poszyte są gontem, przedsionek jest oszalowany pionowo deskami, a jego dach pobity jest blachą falistą.

Do wnętrza prowadzą dwa wejścia - jedno zlokalizowane w południowej ścianie nawy, drugie w zachodniej ścianie przedsionka. Otwory drzwiowe w południowym zrębie nawy (oryginalny), zach. babińca i górnej kaplicy (rekonstruowane) o nadprożach wyciętych w formie oślego grzbietu. Otwory okienne zróżnicowane. W nawie i dawnej górnej kaplicy nad babińcem prostokątne, zamknięte wycięciem w formie oślego grzbietu, w tamburze nawy, prezbiterium i kaplicy nad babińcem okulusy, pozostałe - prostokątne o zróżnicowanej wielkości. Babiniec podzielony jest na dwie kondygnacje: dolną - właściwy babiniec i górną - dawną kaplicę, obecnie chór muzyczny. Przejście z babińca do nawy prostokątne, otwarte jest na całej szerokości i wysokości babińca. Ponad babińcem prześwit z górnej kaplicy (obecnie chór śpiewaczy) do nawy zabezpieczony w dolnej części ażurową drewnianą balustradą. Pomiędzy nawą a prezbiterium zrębowa przegroda ikonostasowa. Prezbiterium od południa i północy poszerzone o płytkie, prostokątne pastoforia. We wnętrzu przedsionka po obu stronach wejścia do babińca rekonstruowane dwie drewniane kolumienki w kształcie balasek z usztywniającymi je parami zastrzałów.

We wnętrzu zachowany wystrój i wyposażenie cerkiewne: malowidło ścienne z 1735 r., z rozbudowaną, wielostrefową sceną Sądu Ostatecznego, znajdujące się na południowej ścianie nawy, ikonostas z k. XVII w. z ikonami z XVII i XVIII w., prestoł pochodzący z XVIII wieku. Część elementów dawnego wyposażenia świątyni znajduje się w Dziale Sztuki Cerkiewnej Muzeum-Zamek w Łańcucie oraz we Lwowie.

Obiekt dostępny dla zwiedzających, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 01.09.2014 r.

Rodzaj: cerkiew

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.10412, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.192102