W jego wnętrzu znajdują się ważne dzieła małopolskiej gotyckiej plastyki, m.in.: kamienna płyta erekcyjna z 1450 roku i krucyfiks z 2. połowy XIV wieku.

Historia

Przypuszcza się, że tutejsza parafia ma metrykę sięgającą 1. połowy XII wieku. Pierwsza o niej informacja źródłowa pochodzi z 1244 roku. W latach 1440-1450, w miejsce dawnej drewnianej budowli, zbudowano świątynię murowaną pw. św. Hieronima, Najświętszej Marii Panny i św. Stefana. Ufundował ją i wyposażył kanonik wiślicki Jan Długosz, zapewne przy wsparciu bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, na co wskazuje m.in.: program heraldyczny obiektu. Około 1543 roku i końca XVI wieku w części kościoła wykonano polichromie. W wizytacji z 1598 roku wskazano, że nosi on wezwanie św. Bartłomieja Apostoła. Przed 1645 roku odnowiono świątynię. Według wizytacji z 1664 roku zbezcześcili ją „kozacy" (wojska Rakoczego w 1657 roku?). W 1667 roku konsekrowano w niej trzy ołtarze. W 1. połowie XVIII wieku budowlę doraźnie wyremontowano. Zapewne w latach 40.-70. XVIII wieku wystawiono w niej obecne ołtarze. W 1850 roku dostawiono do kościoła od zachodu piętrową, neogotycką kruchtę z pomieszczeniem na dzwony. W 1888 roku zakupiono do niego w firmie Józef Szymański i syn organy. W 1947 roku przeprowadzono kapitalny remont dachu i szczytów budynku. W 1957 roku odkryto w jego wnętrzu polichromię z XVI wieku. W latach około 1975 i 2005 odnowiono tynki wewnętrzne i zewnętrze. W latach 1996-1997, 2002-2011 konserwacji poddano całe wyposażenie świątyni i polichromię.

Opis

Zespół kościoła usytuowany na wzniesieniu, w południowo-zachodniej części wsi, zajmuje wnętrze nieregularnego placu, otoczonego kamiennym murem. Złożony jest z gotyckiej świątyni i okalającego go cmentarza. Orientowana, jednonawowa budowla opięta szkarpami, składa się z kwadratowej nawy i zamkniętego prosto, prostokątnego prezbiterium, niższego i węższego od korpusu. Do północnej ściany prezbiterium przylega niska, prostokątna zakrystia. Przy nawie znajdują się od południa i zachodu kwadratowe kruchty (zachodnia jest piętrowa i mieści dzwony). Kościół wymurowano z kamiennych ciosów i w całości wytynkowano. Nakrywają go dachy dwuspadowy (nad nawą, prezbiterium, kruchtami) i pulpitowy (nad zakrystią). Kamienne elewacje świątyni, podzielone profilowanymi gzymsami i przeprute ostrołukowymi oknami, wzbogacono trójkątnymi szczytami z blendami. Wejścia do kościoła akcentowane są ostrołukowymi, gotyckimi portalami. Wnętrza budowli nakrywają sklepienia sieciowe (w nawie ze zwornikami z herbem Wieniawa i Dębno, w prezbiterium ze zwornikiem z Orłem Kazimierzowskim i w kruchcie południowej ze zwornikiem z herbem Wieniawa) i sklepienie kolebkowe z lunetami (w zakrystii). Wejście z prezbiterium do zakrystii podkreśla gotycki portal z płaskorzeźbionym, kamiennym wizerunkiem św. Stefana, ujęty w malowane obramienie z około 1543 roku. W nawie, prezbiterium i kruchcie południowej widoczne są fragmenty polichromii z XVI wieku. Spośród elementów wyposażenia świątyni godnymi uwagi są, m.in.: kamienna tablica erekcyjna z 1450 roku (w kruchcie południowej), kamienne sakramentarium z około 1450 roku, trzy ołtarze z lat 40.-70. XVIII wieku (o bogatej dekoracji rokokowej i z obrazami z 2. połowy XVIII wieku),  figura MB Bolesnej z lat 1420-1430 i krucyfiks z 4. ćwierci XV wieku (obie gotyckie rzeźby znajdują się w głównym ołtarzu), krucyfiks z 4. ćwierci XIV wieku oraz dzwon z 1541 roku. Cmentarz przykościelny obecnie jest nieczynny, zachował się na nim jeden nagrobek z 1894 roku.

Zabytek dostępny, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 30.10.2014 r.

Bibliografia

• Adamczyk A., Kościoły drewniane w województwie kieleckim, Kielce 1998, s. 199.
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 23.
• Buczek A., Mecenat artystyczny Jana Długosza w dziedzinie architektury, [w:] Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, Kraków 1980, s. 108-140.
• Corpus inscriptionum Poloniae, T. 1.: Województwo kieleckie, red. J. Szymański, z. 3: Busko-Zdrój i region, wyd. i oprac. U. Zgorzelska. Kielce 1980, s. 53-57.
• Gryglewski P., De Sacra Antiquitate. Odwołania do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku, Warszawa 2012, s.108-110.
• Kracik J., Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII i XVIII wieku, ,,Nasza Przeszłość” 1984, t. 61, s. 111-147.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński, B. Wolff, z. 9: Powiat pińczowski, oprac. K. Kutrzebianka, J. Z. Łoziński, B. Wolff, Warszawa 1961, s. 9-10.
• Mrozowski P., Polskie tablice erekcyjne z wieków XIV i XV, „Studia źródłoznawcze" 1990, t. XXXII-XXXIII, s. 77-113.
• Ornamenta Ecclesiae. Sztuka Sakralna diecezji kieleckiej. Katalog Wystawy, red. K. Myśliński, Kielce 2000, s. 86.
• Rożek M., Fundacje artystyczne Jana Długosza, [w:] Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 75-95.
• Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 87-88.
• Rożek M., Fundacje artystyczne Jana Długosza, [w:] Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 75-95.
• Smoleńska J., Działalność budowlana Jana Długosza, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1969, z. 3-4, s. 161-179.
• Walanus W., Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce 1490-1540, Kraków 2007, s. 131-132.
• Wiśniewski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965, s. 67-68, 123.
• Wiśniewski E., Prepozytura wiślicka do schyłku XVIII wieku. Materiały do struktury organizacyjnej, Lublin 1976, s. 44-46.
• Włodarek A., Chotel Czerwony. Kościół par. p.w. św. Stefana, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2: Katalog Zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995, s.48.
• Włodarek A., Jan Długosz - fundator, menedżer czy aferzysta?, [w:] Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicą urodzin, red. W. Bałus, W. Walanus, M. Walczak, t. 1 Kraków 2007, s. 267-275.
• Wojtasik Z., Prace konserwatorskie przy zabytkach ruchomych- prowadzone pod od 1990 roku do połowy 2000 pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 64-65.
• Wojtasik Z., J. Zub., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 122.