Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pawilonów administracyjnych i leczniczych - Zabytek.pl

zespół pawilonów administracyjnych i leczniczych


fabryka 4. ćw. XIX w. Choroszcz

Adres
Choroszcz, Plac im. dr Zygmunta Brodowicza 1

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. białostocki, gm. Choroszcz - miasto

Zachowany d.układ założenia fabrycznego zbudowanego w miejscu istniejącego w XVIII w.

zespołu pałacowo-folwarcznego Branickich, którego funkcja została podtrzymana i rozwinięta zgodnie z duchem czasu. Pałac pełnił funkcję siedziby fabrykanta, zaś folwark został zamieniony na fabrykę wraz z przyległym osiedlem przyfabrycznym. Architektura budynków z dwubarwnej cegły i eklektyczną dekoracją wzorowana jest na architekturze przemysłowej XIX-wiecznej Łodzi

Historia

Powstanie fabryki włókienniczej w Choroszczy związane jest z Chrystianem Augustem Moesem, fabrykantem ze Zgierza, który przeniósł produkcję na wschód z powodu wprowadzenia przez władze carskie granicy celnej pomiędzy Królestwem Polskim a Rosją. W 1840 r. najpierw wydzierżawił, potem wykupił (od spadkobierców Branickich - Marianny z Potockich Mostowskiej, następnie jej zięcia Aleksandra Komara) majątek choroski. Moes początkowo zbudował dwa trzypiętrowe budynki tkalni, w 1845 r. fabryka mieściła się już w siedmiu murowanych budynkach i jednym drewnianym. Wyposażona była w 125 warsztatów tkackich, a pracowało w niej ponad 1500 robotników. W połowie XIX w. zaczęła powstawać osada przyfabryczna. Zbudowano drewniany kościół ewangelicki dla niemieckich robotników i szkołę. W 1850 r. pożar strawił główny budynek fabryczny, który został szybko odbudowany i wyposażony. Zakład ciągle się rozwijał i w 1860 r. zajmował pierwsze miejsce w okręgu białostockim pod względem produkcji i ilości zatrudnionych robotników. Swoje wyroby Moesowie wysyłali w głąb Rosji za pomocą transportu konnego, dlatego posiadali też własną hodowlę koni pociągowych rasy meklemburskiej. W 1889 r. fabryka mieściła się w 11 budynkach murowanych, rozbudowywała się osada mieszkaniowa, w 1892 r. powstała murowana szkoła i poczta. W latach 90. XIX w. właścicielem został Karol August Moes. W 1892 r. zbudowano murowaną stajnię dla koni pociągowych. W 1912 r. rozebrano drewniany kościół i postawiono nowy murowany. Przed I wojną na terenie zespołu fabrycznego było 20 budynków produkcyjnych, 18 budynków pomocniczych, 11 budynków mieszkalnych, szkoła, kościół, piekarnia, sklepy i poczta. W 1915 r. fabryka została zlikwidowana, maszyny wywieziono do Rosji. W 1929 r. teren d. fabryki przeznaczono naorganizację zakładu psychiatrycznego. W latach 1930-33 prowadzono prace przy adaptacji 4 budynków pofabrycznych na potrzeby szpitala. Szpital funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Opis

Zespół pofabryczny usytuowany w północno-zachodniej części miasta, na południe od pałacu. Granicę zachodnią tworzy rzeka Horodnianka, wschodnią - ul. Sienkiewicza.

Styl: eklektyzm; ceglane dwubarwne elewacje nawiązują do obronnej architektury średniowiecznej oraz renesansowej.

Powierzchnia: około 20 ha.

Opis kompozycji zespołu: zespół fabryki składa się z pałacu - siedziby fabrykanta, terenu fabrycznego oraz osiedla domów mieszkalnych. Wewnątrz teren podzielony przez dwie krzyżujące się drogi: ulicę biegnącą z północy na pdołudnie na osi pałac - miasto oraz drogę (dziś Pl. Brodowicza) z Białegostoku do Ruszczan. Skrzyżowanie to dzieli obszar zespołu na cztery części. Na północ od fabryki usytuowany jest pałac - d. siedziba mieszkalna Moesa, otoczony rozległym parkiem. Teren d. fabryki zajmuje kwartał północno-zachodni, zachowane są: główny budynek fabryczny, po 1900; d. tkalnia pluszu, po 1890; maszynownia; waga; łaźnia, po 1900; dom stróża. W kwartale pn.-wsch. znajdują się budynki pomocnicze i magazynowe oraz tereny gospodarstwa rolnego: portiernia; wieża ciśnień; garaże, po 1910; cieplarnia, 3 ćw. XIX w.; kuźnia; stajnia, 1892. W części południowej znajdują się d. zabudowania osady robotniczej powstającej na przełomie XIX i XX w.: brama wjazdowa, szkoła oraz budynki mieszkalne. Budynki fabryczne, pomocnicze i mieszkalne wznoszone były z cegły dwukolorowej żółtej i czerwonej, co pozwalało zaakcentować podziały architektoniczne i detal dekoracyjny.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Grażyna Rogala, OT NID w Białymstoku, 22.12.2014 r.