Historia

Wieś położona jest na Skalnym Podhalu, u stóp Tatr, na Pogórzu Spisko-Gubałowskim, nad Czarnym Dunajcem. Otoczenie wsi wyróżnia się rozmaitością krajobrazów: od rolniczego i rolniczo-leśnego krajobrazu otwartego, po zbliżony do naturalnego krajobraz skalnego grzbietu tatrzańskiego, chronionego przez Tatrzański Park Narodowy. Wieś góralska na Podtatrzu założona została w XVI w. na „dzikim gruncie” przez Bartłomieja Chochołowskiego (mianowanego też przez Stefana Batorego dziedzicznym sołtysem). Do dziejów Polski wpisała się w XIX w.: w lutym 1864 r. doszło tu do wybuchu patriotycznego zrywu górali kierowanych przez Jana Kantego Andrusikiewicza i ks. Józefa Leopolda Kmietowicza. Był to element tzw. powstania krakowskiego, wymierzonego we władze austriackie. Mieszkańcy Chochołowa prowadzili także nowoczesną - na owe czasy - i skuteczną „politykę” gospodarczą, polegającą na skupie wystawianych na przetarg gruntów. Zaowocowało to pod koniec XIX w. rzadkim we wsiach brakiem obszaru dużej własności ziemskiej. Podczas II wojny światowej Chochołów był ośrodkiem ruchu partyzanckiego, aktywnie działali kurierzy tatrzańscy.

Opis

Zabytkiem architektury sakralnej we wsi jest kościół parafialny pw. św. Jacka - murowany, wzniesiony w latach 1853-1866 w stylu neogotyckim, z wykorzystaniem motywów „niemieckich”, według projektów wybitnego architekta Feliksa Księżarskiego (1820-1884). Świątynię wzniesiono w miejscu poprzedniego, drewnianego kościoła z XVII/XVIII w. We wnętrzu freski wykonane w 1870 r. przez krakowskiego malarza Walerego Eliasza-Radzikowskiego (1841-1905). W wyposażeniu świątyni znajdują się m.in. dwa obrazy o treści religijnej, malowane przez jego ojca, Wojciecha Eliasza (1814-1904), a także obraz „Święta Trójca” z 2. połowie XVI w. Wieś, jak żadna w regionie, zachowała tradycyjną substancję architektoniczną. Do rejestru zabytków wpisano układ ruralistyczny wsi oraz niemal pięćdziesiąt domów i zagród góralskich. Chochołów to przykład wsi ulicówki, z domami mieszkalnymi zwróconymi szczytami do drogi, a frontem na południe, z zabudową gospodarczą w głębi wąskich, pasmowych działek. Zagrody chochołowskie prezentują bogaty program użytkowy, ze stodołami, oborami i spichlerzykami. Chałupy, stanowiące typowe przykłady domów podhalańskich, o zrębowej konstrukcji zwieńczonej wysokim, krokwiowym, półszczytowym dachem gontowym, wyróżniają się bogatym detalem dekoracyjnym z kołkowanymi odrzwiami i snycerską dekoracją sosrębów. Chochołowskie domy słyną z jakości surowca użytego do ich budowy. Wśród nich przyciąga uwagę chałupa zbudowana przez cieślę Koisa z jednej jodły. Najstarsze domy pochodzą z 1. ćwierci XIX w., choć chałupa Bafii [Chochołów 75], mieszcząca obecnie Muzeum Powstania Chochołowskiego, ma wbudowany wtórnie sosręb z datą 1798. Interesująca jest również Zagroda Blaszyńskich [Chochołów 4]. Na uwagę zasługuje także „organistówka”, związana tradycyjnie z postacią Jana Kantego Andrusikiewicza. Chochołów znany był z farbiarstwa oraz snycerstwa i wyrobu instrumentów muzycznych. Działali tu również kamieniarze i garncarze. Wykonywano hafty i plecionki. Śladów owych „przemysłów” wiejskich można szukać głównie wśród ruchomości ze zbiorów etnograficznych i w tradycji historycznej poszczególnych domów. Zbiory o charakterze etnograficznym i historycznym znajdują się w miejscowych izbach Powstania Chochołowskiego i Regionalnej.

Wieś dostępna przez cały rok.

Oprac. Olga Dyba, OT NID w Krakowie, 07.07.2014 r.