Zachowany zespół wielkopiecowy to jedyny tego typu obiekt w Polsce i jeden z nielicznych na kontynencie. Był to ostatni piec hutniczy w Europie opalany węglem drzewnym. Unikalna forma architektoniczna obiektu nawiązuje do stylu neoromańskiego. Obecnie mieści w sobie Muzeum Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego w Chlewiskach, będące oddziałem warszawskiego Muzeum Techniki i Przemysłu.

Historia

Hutę w Chlewiska zbudowało w 1892 r. Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. W jego skład wchodził wielki piec, trzy prażarki rudy, wieża wyciągowa oraz warsztat mechaniczny. W latach 1895-1912 zakład należał do rodziny Platerów. Później został przejęty przez spółkę Akcyjną Handlowo-Przemysłową "Elibor", a tuż przed drugą wojną światową wydzierżawiła ją Huta "Pokój". W 1940 r. przejęty przez Niemców zakład, jako ostatni w Europie Środkowej tego typu obiekt, przestał pracować. W latach 1945-55 zespół wielkopiecowy pozostał nieużytkowany. W budynkach huty funkcjonowały różne firmy m.in.: produkowano tu maszyny rolnicze i siatkę ogrodzeniową. Obiekt jednak systematycznie popadał w ruinę. Pod koniec lat 50. zakład przejęło Muzeum Techniki w Warszawie. Ostatni remont przeprowadzono w latach 2008-2010.

Opis

Zabytkowy zespół stanowią obecnie budynki produkcyjne i pomocnicze, uporządkowane w ciąg technologiczny. Przy bramie znajduje się portiernia, waga wozowa oraz nieco w głębi laboratorium i budynek administracyjny. Za nimi stoi kuźnia i warsztaty. Dalej, po lewej stronie znajdują się trzy piece do prażenia rudy i mur oporowy podtrzymujący nasyp. Naprzeciwko, ulokowano zespół zabudowań wielkiego pieca połączonego z wieżą wyciągową, halami dmuchaw i nagrzewnic wraz z halą odlewniczą z żeliwiakiem. Obiekty wykonano z kamienia łupanego z detalami z cegły (z wyjątkiem drewnianej części budynku wagi).

Wodę do zakładu doprowadzano murowanym kanałem podziemnym ze zbiornika utworzonego na dopływie rzeczki Szabasówki jak również z pobliskich stawów i studni. Ruda żelaza przywożona tutaj była z kopalni w okolicach pobliskich Skłobów, od 1922 r. transport konny został zastąpiony kolejką wąskotorową. Za opał służył hucie węgiel drzewny otrzymywany na drodze zwęglania drewna. Rudę po wyprażeniu w trzech piecach dostarczono do wielkiego pieca windą wodną i z wysokości 20 m wsypywano od góry przez otwór zwany gichtą do szybu. Do osiągnięcia i utrzymania wysokiej temperatury do wytopu żelaza stosowano dmuchawy oraz nagrzewnice. Dmuchawa z warszawskiej Fabryki machin hr. A. Zamoyskiego stanowi cenny i rzadki zabytek techniki przełomu XIX i XX wieku. Uzyskiwaną po procesie wytopu surówkę wlewano do form znajdujących się w modelarni.

W części zabytkowych budynków oprócz wystawy maszyn do obróbki metalu, prezentowane są najbardziej popularne dwudziestowieczne samochody i motocykle. Od 2002 r. w muzeum organizowane jest „Święto żelaza i stali” z pokazem wytopu żelaza w dymarce.

Obiekt dostępny po wykupieniu biletu. W cenę wliczone jest również oprowadzanie po hucie.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, OT NID w Warszawie, 14.11.2014 r.