Historia

Ratusz zbudowano około 1298 roku jako prawdopodobnie jednopiętrowy budynek na planie prostokąta, z wieżą od strony południowej. Został powiększony i gruntownie przekształcony w stylu renesansowym w latach 1567-1572. W latach 1584-1596 wzniesiono wieżę. Zegar na wieży wykonał w 1590 roku Georg Wilhelm z Torunia. Pod koniec XVII w. zmieniono część wnętrz. W 1719 roku przebudowano pierwotny hełm wieży, a dwa lata później zastąpiono go nowym. W 1743 roku Jan Roszkowski wykonał nową dekorację malarską dla Sali Sądowej. W latach 1835-1838 częściowo przekształcono układ wnętrz, a w 1849 roku odnowiono hełm wieży. W latach 1884-1887 ratusz odnowiono i częściowo przebudowano według projektu T. W. Hermanna. Dodano wówczas drugie piętro i przebito okna w attyce. W latach 1956-1959 przeprowadzono prace konserwatorskie podczas których odkryto pozostałości ratusza gotyckiego. Od 1975 roku w budynku mieści się Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

Opis

Ratusz renesansowo-manierystyczny, z fragmentami pierwotnej budowli gotyckiej i barokowym hełmem. Usytuowany w zachodniej części rynku, zwrócony frontem na wschód. Murowany z cegły, otynkowany. Dwupiętrowy, z piwnicą pod częścią południową złożoną z dwóch komór sklepionych kolebkowo z lunetą. Wzniesiony na planie prostokąta, z wnętrzem o układzie trzytraktowym, z wieżą nadbudowaną nad środkiem korpusu. Na osi wejścia głównego znajduje się sień z klatką schodową. W przyziemiu,w północnym trakcie, trzy pomieszczenia nakryte sklepieniami kolebkowymi. W trakcie środkowy, za sienią, izba na planie kwaratu ze sklepieniem krzyżowym. Trakt południowy złożony z wąskiego przedsionka od wschodu i dużej sali o rzucie zbliżonym do kwadratu, znajdującej się od zachodu. W przedsionku sklepienie krzyżowe, sala zachodnia sklepiona kolebkowo z lunetami. Na piętrze, w części północnej sala z pozostałościami belek stropowych, podzielona wtórnie na pięć pomieszczeń. W części środkowej i południowej podział i sklepienia identyczne jak w przyziemiu. W narożniku południowo-zachodnim dawna Sala Radziecka. Elewacje bez podziałów, o nierównej liczbie osi w obu kondygnacjach: elewacje wschodnia i zachodnia na piętrze pięcioosiowe, północna i południowa - dwu- i trzyosiowe. W przyziemiu od frontu cztery portale, na pozostałych ścianach małe okna bez obramień, z kratami (z lat 1956-1959). Na piętrze duże okna w ozdobnych obramieniach kilku typów. Całość ponad rustykowanym fryzem zwieńczona wysoką attyką, z przebitymi oknami nadbudowanego w latach 1884-1887 drugiego piętra. Pomiędzy pierwszą a drugą kondygnacją odsłonięte fragmenty ostrołukowych blend gotyckich. Wieża ujęta w narożnikach boniowanem w tynku, z oknami w trzech kondygnacjach (najniższa ukryta za attyką). W czwartej kondygnacji tarcze zegarowe. Hełm ośmioboczny, obwiedziony balustradą tralkową, z podwójną latarnią i dzwonowo-gruszkowym zwieńczeniem, podbity blachą, zwieńczony chorągiewką z sylwetką jeźdźca.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Adam Paczuski, NID OT w Toruniu, 27.11.2014 r.

Bibliografia

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T. XI. Dawne województwo bydgoskie. Zeszyt 4. Dawny powiat chełmiński. Opracowanie autorskie Teresa Mroczko. wyd. IS PAN, Warszawa 1976.
• Adam Paczuski, Wojciech Romaniak, Dokumentacja historyczno-konserwatorska zespołu staromiejskiego Chełmna, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Toruniu, Toruń 2004.