Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół farny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół farny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


kościół 1290 - 1331 Chełmno

Adres
Chełmno, Franciszkańska 8a

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. chełmiński, gm. Chełmno (gm. miejska)

Jeden z najokazalszych gotyckich, ceglanych kościołów ziemi chełmińskiej i największy spośród siedmiu istniejących obecnie kościołów Chełmna.

Wzniesiony na przełomie XIII I XIV w., w kolejnych stuleciach pozostał  bez większych przebudów, które by zakłóciły gotycki charakter świątyni i wrażenie stylistycznej spójności. Restaurowany w latach 1883 - 1884 w duchu neogotyckim.

Zabytek znajduje się w obszarze pomnika historii: Chełmno - Stare Miasto - uznane zostało za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 13 kwietnia 2005 r. (Dz. U. nr 64 z 2005 poz. 568).

Historia

Kościół wzniesiony wg jednolitego planu (częściowo przekształconego w czasie budowy), w trzech etapach: W pierwszym (ok. 1280-90) budowa prezbiterium, zasklepionego na przełomie XIII/XIV w., oraz budowa nawy północnej. W drugim etapie (pocz. XIV w.) wzniesienie korpusu z nawą główną nieco niższą od obecnej, oraz założenie murów obwodowych dwuwieżowej zach. części kościoła. W trzecim (przed 1320) budowa nawy pd. i filarów międzynawowych, wraz z podwyższeniem całości (tworząc halę) i zasklepieniem korpusu oraz budowa dolnych kondygnacji wież, z których północna nadbudowana po 1501 r. południowa nie ukończona. W 1519 r. chełmiński kościół farny wyniesiony został do rangi kolegiaty i przekazany Braciom Wspólnego Życia. W 1560 r. dobudowana kaplicę Mariacką,  w końcu XVII w. kaplice Bożego Ciała,  w 1706 r. kruchtę południową.

W latach 1676 – 1825 pełnił funkcje kościoła seminaryjnego  i był zarządzany przez Zgromadzenie Księży Misjonarzy, którzy wprowadzili wiele nowych elementów, szczególnie w wystroju wnętrza. Farę odnowiono w 1843 r. i 1864 r., ale zasadnicza restauracja i regotyzacja dokonane zostały w latach 1883-1884. W latach 1925-1928 odkryto i poddano konserwacji gotyckie polichromie oraz  wykonano nowe malowidła ścienne – prace te wykonał Stanisław Smogulecki pod kierunkiem Jana Rutkowskiego. W ostatnich latach w kościele przeprowadzono szereg prac remontowo-konserwatorskich m.in. remont dachu, poddano konserwacji gotyckie freski, położono nową, kamienną posadzkę.

Opis

Kościół usytuowany na terenie zespołu staromiejskiego Chełmna, w bloku przyrynkowym  wytyczonym ul. Franciszkańską, ul. 22 Stycznia, ul. Toruńską i ul. Szkolną. 

Gotycki, orientowany, korpus wzniesiony na planie zbliżonym do kwadratu, pięcioprzęsłowy, trójnawowy, o nawach niemal równej szerokości, poprzedzony dwuwieżową częścią zachodnią, flankowaną od północy i południa przez cylindryczne wieżyczki schodowe. 

Od wschodu z prostokątnym, trójprzęsłowym, prosto zamkniętym prezbiterium. Przy dwóch wschodnich przęsłach prezbiterium, od południa zakrystia z 1 ćw. XIV w., trójprzęsłowa z trójbocznym zamknięciem od wschodu, poprzedzona od zachodu nowszym przedsionkiem. 

Przy zachodnim przęśle prezbiterium dwie kaplice w przedłużeniu naw bocznych: północna Matki Boskiej Bolesnej, fundowana w 1560 r. przez Jana Niemojewskiego, kasztelana chełmińskiego i południowa Bożego Ciała.

Pośrodku bocznych elewacji korpusu kruchty boczne osłaniające wejścia: północna gotycka z XIV w., południowa barokowa, wzniesiona po 1706 r. Przy przęśle wschodnim nawy południowej niska dobudówka z XIV w., gruntownie przekształcona w XVII w. 

Halowy korpus nawowy i prezbiterium kryte dachem dwuspadowym o wspólnej kalenicy Dachy naw bocznych osobne nad każdym przęsłem o poprzecznych kalenicach do osi kościoła

Na wieży południowej dach namiotowy, na północnej ostrosłupowy – ośmioboczny; nad prezbiterium barokowa wieżyczka na sygnaturkę z XVIII w.

Kościół wzniesiony z cegły, w wątku wendyjskim i gotyckim, z dekoracją architektoniczną z formowanej cegły, ponadto ze sztucznego kamienia i piaskowca. Sklepienia w korpusie nawowym, prezbiterium i zakrystii krzyżowo-żebrowe, w kruchcie podwieżowej gwiaździste, w kaplicach kolebkowo-krzyżowe. 

Elewacja wschodnia prezbiterium ze ślepym ostrołukowym triforium w przyziemiu, ponad którym na osi wielkie, czwórdzielne okno o laskowaniu i maswerku ze sztucznego kamienia; zwieńczona trójkątnym szczytem ujętym sterczynami z krenelażem. Szczyt dekorowany blendami umieszczonymi w dwóch strefach; w dolnej pięć środkowych blend nakrytych ceglanymi wimpergami.

Elewacje północna i południowa korpusu – sześcioosiowe, każde z pięciu przęseł elewacji zwieńczone trójkątnym szczytem wydzielonym gzymsem, zdobione blendami. Skarpy naw bocznych zwieńczone bogato ukształtowanymi sterczynami.

Elewacja zachodnia – trójdzielna, dwuwieżowa, między wieżami zwieńczona trójkątnym szczytem dzielonym czterema lizenami przechodzącymi w sterczyny zwieńczone piramidkami. Wieże o nierównej wysokości (północna najwyższa w mieście) z kondygnacjami oddzielonymi od siebie fryzami, zdobione blendami i zdwojonymi otworami okiennymi.

Wnętrze podzielone na nawy ośmiobocznymi filarami i pięciobocznymi półfilarami  ozdobione stiukowymi, polichromowanymi figurami jedenastu apostołów wykonanych około 1330 -1340 r.

Ściany kościoła zdobią polichromie: gotyckie oraz wykonane pod koniec XVII i XVIII w.

Wystrój kościoła jest niejednorodny stylowo. Dominuje w nim wyposażenie barokowe i rokokowe. Na uwagę zasługują przykłady średniowiecznej sztuki kamieniarskiej, m.in. romańska chrzcielnica z 1. poł. XIII w. (w kruchcie południowej) wykonana z kamienia gotlandzkiego, marmurowa płyta nagrobna Alberta Longusa z ok. 1319 r., kamienna kropielnica z 3. ćw. XIII w., gotycka chrzcielnica z XIV w..

 W prezbiterium barokowy ołtarz główny z lat 1708 -1710 dzieło snycerza Macieja Rodte, późnorenesansowe stalle z 1. poł. XVII w., belka tęczowa z barokową Grupą Ukrzyżowania z 1710 r. wykonana przez warsztat Macieja Rodte

W korpusie nawowym – barokowy prospekt organowy z 1690 r., rokokowa ambona z 4. ćw. XVIII w., renesansowy żyrandol zwisający pośrodku nawy głównej. W nawie północnej i południowe ołtarze boczne z XVII i XVIII w. W kaplicy północnej Matki Boskiej Bolesnej barokowy ołtarz z k. XVII w. z późnorenesansowym obrazem Piety z 1. poł. XVII w. W kaplicy Bożego Ciała barokowy ołtarz  z lat 1685- 1695.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Opr. Marzenna Stocka, 25-02-2016

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.118491, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.222891