Obozowiska neandertalskie są świadectwem kontaktów tej ludności z terenami położonymi na południe od ziem polskich.

Usytuowanie i opis

Jaskinia Raj położona jest około 10 kilometrów na południowy zachód od Kielc, w zboczu wzgórza Malik, które jest częścią Pasma Bolechowickiego Wzgórz Chęcińskich, wznoszącego się między Bobrzą a Gałęzicami. Zabytki archeologiczne grupowały się w części przyotworowej oraz w południowo-zachodniej części Komory Wstępnej, co sugeruje, iż te partie jaskini były zamieszkiwane.

Historia

Jaskinia około 70-60 tysięcy lat temu była dwukrotnie miejscem obozowiska neandertalczyków, o tradycjach kulturowych, powiązanych z wpływami z obszarów południowych (dorzecze środkowego Dunaju, a szczególnie Węgry). Ponownie została odkryta przez okolicznych mieszkańców: Józefa Kopcia i Feliksa Wawrzeńczyka w 1963 roku. W 1964 roku nauczycielka Mirosława Boczarowa i uczniowie: Bogusław Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek z Technikum Geologicznego w Krakowie dokonali zejścia w głąb jaskini, nadali jej nazwę i powiadomili o odkryciu Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników. W październiku wspólnie wykonali pierwszą dokumentację fotograficzną oraz plan. O odkryciu powiadomili Państwową Radę Ochrony Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W 1965 roku rozpoczęto badania geologiczne i prace dokumentacyjne oraz objęto jaskinię opieką naukową (Zbigniew Rubinowski i Tymoteusz Wróblewski). 8 maja 1967 roku „Raj” został zarejestrowany jako stanowisko archeologiczne, a 5 października 1968 roku utworzono tu rezerwat przyrody. Z inicjatywy Stefana Kozłowskiego podjęto prace przygotowujące do udostępnienia turystom oraz związane z nimi badania naukowe, które trwały od 1967 do 1972 roku. Uroczyste otwarcie odbyło się 9 czerwca 1972 roku.

Stan i wyniki badań

Stan i wyniki badań archeologicznych: Badania trwały od 1967 do 1969 roku pod kierunkiem Janusza Krzysztofa Kozłowskiego i Małgorzaty Kaczanowskiej. Łącznie w starszym obozowisku znaleziono 345 wyrobów, w tym 65 narzędzi, a w młodszym 288 wytworów, w tym 62 narzędzia, które wykonane były z kilku rodzajów surowców krzemiennych, głównie z lokalnych utworów lodowcowych, zebranych zapewne w bezpośrednim otoczeniu jaskini. Odkryto też narzędzia kamienne i liczne kości zwierzęce (konia, renifera, nosorożca i wilka - na poziomie starszego obozowiska oraz mamuta, piżmowołu, pardwy i pieśca - na poziomie młodszego), stanowiące przypuszczalnie po części odpadki konsumpcyjne, a po części będące wynikiem naprzemiennego zamieszkiwania jaskini przez ludzi i zwierzęta. Ważnym odkryciem mówiącym wiele o kulturze neandertalczyka były zasieki z poroży reniferów chroniące przed dzikimi zwierzętami oraz ślady hematytu, naturalnego barwnika, rozcieranego na proszek za pomocą kamiennych rozcieraczy i wykorzystywanego zapewne do malowania ciała w celach magicznych.

Zabytek dostępny po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej. Można zwiedzać trasę turystyczną o długości 180 m, pawilon z wystawą muzealną, prezentującą narzędzia krzemienne, szczątki prehistorycznych zwierząt i rekonstrukcję neandertalskiego obozowiska, a w Centrum Neandertalczyka naturalnych rozmiarów replikę mamuta, multimedialne prezentacje, repliki i hologram 3D czaszek oraz inscenizację polowań i życia codziennego neandertalczyka. Strona internetowa: jaskiniaraj.pl

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 07.10.2014 r.

Bibliografia

• Studies on Raj Cave near Kielce (Poland) and its Deposits [w:] Folia Quaternaria 41, Kraków 1972.
• Kozłowski J.K, Stanowisko paleolityczne w Jaskini Raj., „Z otchłani wieków” 1969, t. 35, z. 1, s. 3-8.
• Madurowicz E. (red.) Badania i udostępnienie jaskini Raj, Warszawa 1974.