Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski pocz. XVII w. Chęciny

Adres
Chęciny

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Chęciny - miasto

Jeden z najstarszych ocalałych cmentarzy żydowskich w województwie z jedynymi, poza Sandomierzem, zachowanymi nagrobkami z XVII wieku oraz z przykładami rzadko występujących w województwie nagrobków w formie sarkofagu, podwójnych oraz zdobionych wypukłą inskrypcją.

Historia

Żydów w Chęcinach po raz pierwszy wspomina lustracja z lat 1564-1565. W domach katolickich mieszkało wówczas czterech gospodarzy i dwóch komorników żydowskich. Rok później miastu nadano przywilej zabraniający Żydom budowy bóżnicy oraz zatrudniania chrześcijańskiej służby. Chęciny nie posiadały przywileju de non tolerandis Judaeis, ale w 1581 roku otrzymały dokument Stefana Batorego ograniczający liczbę żydowskich domów do dwóch. W 1583 roku mieszkańcy Chęcin domagali się usunięcia z miasta nadmiernej liczby Żydów. W wyniku odwołania się do króla zezwolono im tu mieszkać tylko na zasadzie prawa zasiedzenia. W 1597 roku Zygmunt III Waza nadał Żydom przywileje gospodarcze. Prawo do budowy bóżnicy uzyskali w 1638 roku od Władysława IV. W 1. połowie XVII wieku istniała tu już zapewne zorganizowana gmina żydowska z rabinem, nauczycielem i kantorem, posiadająca cmentarz, o czym może świadczyć fakt, że w 1660 roku Żydzi zeznali królewskiemu lustratorowi, że mieli przywilej na „Kierchow”. W 1668 roku starosta chęciński Stefan Bidziński zezwolił Żydom na swobodny handel i zakup nieruchomości. W tym samym roku zagwarantowano im prawo restauracji cmentarza. Przywilej ten aprobował w 1677 roku Jan III, potwierdził w 1720 roku August Mocny oraz w 1765 roku Stanisław August Poniatowski. Dekret Rady Nieustającej z 1777 roku znosił wszelkie ograniczenia w osiedlaniu się Żydów w Chęcinach, co sprzyjało rozwojowi osadnictwa, w dużej mierze z powodu niewielkiej odległości od Kielc, w których zwyczajowo nie pozwalano im się osiedlać. Z tego też powodu do połowy XIX wieku cmentarz służył także Żydom kieleckim. W 1928 roku był on ogrodzony parkanem, miał murowaną bramę krytą gontem oraz dom przedpogrzebowy. Cmentarz został zamknięty w 1964 roku. W 2007 roku przeprowadzono na nim prace porządkowe.

Opis

Kirkut położony jest w południowo-wschodniej części miasta, poza zwartą zabudową, na północno-wschodnim zboczu Góry Zamkowej, pomiędzy lasem, a polem uprawnym. Zajmuje działkę o nieregularnym kształcie i powierzchni 2,81 hektarów. Granice nekropolii są częściowo czytelne dzięki zachowanemu ziemnemu obwałowaniu. Znajduje się tu ok. dwustu nagrobków. Pierwotnie były one zorientowane i układane rzędowo. Macewy z symboliką kapłańską zgrupowane są w jednym miejscu. Kilka najstarszych stel pochodzi z XVII wieku, autorem części z nich był być może kamieniarz Hersz syn Szyfry, ale najliczniejsze są te z końca XIX i początku XX wieku. Macewy mają na ogół kształt prostokątny zwieńczony prosto, trójkątnie lub łukami. Ponadto zachował się jeden nagrobek w formie sarkofagu oraz nagrobek podwójny. Stele ozdobione są elementami architektonicznymi oraz płaskorzeźbionymi przedstawieniami symbolicznymi, wykonanymi w technice reliefu o bogatej ornamentyce: roślinnej, zwierzęcej oraz ukazującej przedmioty używane do praktyk religijnych. Na niektórych zachowały się ślady polichromii. Do połowy XVII wieku dominowały macewy z inskrypcjami wklęsłymi, w okresie nowożytnym, co najmniej do 2. połowy XVIII wieku, zaczęła dominować technika wypukła, w tym z listwą w interlinii wersów. Pierwsza macewa wykonana techniką wypukłą pochodzi z 1684 roku, z listwą w interlinii z 1707 roku. Od połowy XIX wieku znowu nastąpił powrót do inskrypcji wklęsłych.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 23.12.2014 r.

Bibliografia

  • Karta ewidencyjna cmentarza, Cmentarz żydowski /kierkut/, oprac. Penkalla Adam, Chęciny 1987, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Kielcach.
  • Burchard P., Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990, s. 136.
  • Paulewicz M., Osadnictwo żydowskie w Chęcinach, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1975, nr 2, s. 25-36.
  • Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992, s. 15, 17-19, 29-32.
  • Sabat T., Zub J., Konserwacja zabytkowych cmentarzy [w:] Cedro J. i inni (oprac.) Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 184.
  • Sabor A., Sztetl. Śladami żydowskich miasteczek. Działoszyce-Pińczów-Chmielnik-Szydłów-Chęciny. Przewodnik., Kraków 2005, s. 152-175.
  • Stępkowski L., Przemiany ludnościowe w Chęcinach w XVII i XVIII wieku, [w:] Guldon Z. (red.) VII wieków Chęcin. Materiały z sesji naukowej 24 V 1975 r., Kielce 1976, s. 103-114.
  • Trzciński A., Hebrajskie inskrypcje na materiale kamiennym w Polsce w XIII-XX wieku, Lublin 2007, s. 19, 146-147, 167.
  • Urbański K., Gminy żydowskie małe w województwie kieleckim w okresie międzywojennym, Kielce 2006, s. 160-168.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Radoslaw Bialk.

Rodzaj: cmentarz żydowski

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_CM.7582, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_CM.2016