Na przełomie XIX/XX wieku uległa zmianie kompozycja przestrzenna rezydencji. Rozebrano obiekty folwarczne, a zbudowano budynki zakładu wychowawczego z czerwonej cegły, urozmaicone przybudówkami, z dekoracyjnymi fryzami i gzymsami, pokryte wielopołaciowymi dachami. Istniejący pałac wzniesiono na przeł. XVII/XVIII w. i rozbudowano 100 lat później. Mimo zmian pałac stanowi przykład dobrej klasy architektury rezydencjonalnej schyłku XVII w, gdyż zachowała się bryła obiektu, ale bez detalu zewnętrznego i wyposażenia wnętrza. Adaptacja do nowej funkcji pozwoliła zachować jednorodny stylistycznie zespół w aspekcie architektonicznym i historycznym.

Historia

Cerekwica wzmiankowana po raz pierwszy pod koniec XIV w. Początkowo wieś należy do rycerskiego rodu Zarembów. Z nich wywodzi się wzmiankowany w 1478 r. Jan z Cerekwicy. Na przeł. XVI/XVII w. Cerekwica staje się własnością rodziny Sośnickich herbu Trąby. Od 1678 r. właścicielami zostają Bojanowscy herbu Junosza. To tej rodzinie należy przypisać rozpoczęcie budowy pod k. XVII w. nowej rezydencji. Ze względu na kłopoty finansowe dobra z nieukończonym pałacem zostały sprzedane. Około poł. XVIII w. dobra cerekwickie należą do Franciszka Rychłowskiego herbu Nałęcz, ożenionego z Justyną z Grabskich. Dokończenie pałacu należy prawdopodobnie wiązać z jego synem Ignacym. Budowa jednakże zostaje ukończona już w innym stylu niż ją rozpoczęto. Do korpusu dobudowano wczesnoklasycystyczny czterokolumnowy portyk z trójkątnym naczółkiem na osi fasady. W tym okresie powstała także oficyna zlokalizowana po północnej stronie pałacu. Po Ignacym Rychłowskim Cerekwicę w wyniku podziałów spadkowych otrzymuje Jadwiga z Rychłowskich żona Jana Czapskiego, która już jednakże w posiadłości nie mieszka. Ok. poł. lat 80. XIX w. majętność sprzedano rodzinie Drogowskich. Oni to po kilku latach sprzedają majątek w Cerekwicy Pruskiej Komisji Kolonizacyjnej, w wyniku czego ziemia została oddana do parcelacji i sprzedana niemieckim kolonizatorom. Park wraz z zabudową przeznaczone zostały dla utworzonego zakładu wychowawczego dla młodzieży moralnie zaniedbanej. Pierwsze wzmianki o organizacji zakładu pochodzą z 1892 r. Z pocz. XX w. uległa zmianie kompozycja przestrzeni. Rozebrano budynki na folwarku, a postawiono na terenie parku obiekty niezbędne do funkcjonowania zakładu, jak szkoła, kuchnia, dom dla nauczycieli, warsztaty. Pałac zamieniono na internat. Do północnej, bocznej elewacji pałacu dostawiono niewielki, parterowy aneks. Do 1949 r. znajdował się w Cerekwicy zakład dla chłopców. Po ich przeniesieniu do Owińsk k. Poznania, mieści się w zespole zakład wychowawczy dla dziewcząt. Od października do grudnia 1939 r. w Cerekwicy znajdował się obóz dla 240 osób - ziemian i inteligencji polskiej.

Opis

Cerekwica leży na terenie pow. jarocińskiego, 5 km na południe od siedziby gminy - Jaraczewa. Wieś położona jest nad rzeką Obrą, przy szosie z Jaraczewa do Ruska. Zespół pałacowo-parkowy zlokalizowany jest w północno-zachodniej części wsi, na terenie płaskim, lekko opadającym w kierunku rzeki, która oddziela od pn.-wsch. park od terenu przykościelnego z kościołem pw. św. Jakuba. Założenie zajmuje obszar o kształcie czworoboku zbliżonego do prostokąta ograniczonego rzeką i lokalnymi drogami. Centralną część zespołu zajmuje pałac. Elewacją frontową zwrócony na pd.-wsch. Pierwotnie z tej strony znajdował się czworoboczny dziedziniec z budynkami gospodarczymi, które rozebrano z pocz. XX wieku. Z pierwotnej zabudowy pozostała tylko usytuowana po północnej stronie pałacu oficyna. Z drugiej strony pałacu znajdował się ogród i sad. Obecnie teren parku wraz z budynkami zakładu ogrodzony ceglanym murem i drewnianym ogrodzeniem na kamiennej podmurówce. Pierwotny wjazd do zespołu prowadził od pd.-wsch. wprost na fasadę pałacu. Do dziś zachowały się pozostałości bramy z XIX w. Obecny główny wjazd usytuowany jest w pd.-zach. stronie ogrodzenia i prowadzi przez bramę z pocz. XX w., która powstała w okresie budowy zakładu wychowawczego.

Wczesnoklasycystyczny pałac w Cerekwicy jest budynkiem murowanym, podpiwniczonym, posadowionym na kamiennym fundamencie. Obiekt na rzucie wydłużonego prostokąta z ryzalitem pozornym na osi fasady i parterowym aneksem przy bocznej elewacji północnej. Bryła obiektu zwarta, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim, czterospadowym dachem, pokrytym dachówką karpiówką. Na osi elewacji frontowej znajduje się czterokolumnowy portyk z tympanonem nakrytym dwuspadowym dachem. Parterowy aneks nakryty dachem pulpitowym. Elewacje o regularnym osiowym układzie, wsparte na niskim cokole, pokryte gładkim tynkiem z prostokątnymi otworami okiennymi, znacznie większymi w kondygnacji piętra. Budynek pozbawiony detalu za wyjątkiem gzymsu podokapowego, okna bez opasek. Elewacja frontowa symetryczna, 11-osiowa z zaznaczoną partią środkową w formie pseudoryzalitu poprzedzonego portykiem. Część środkowa w partii parteru 3-osiowa z drzwiami umieszczonymi w półkolistej wnęce, flankowanymi dwoma oknami zamkniętymi półkoliście. Portyk dwukondygnacyjny z kolumnami o prostych bazach gładkich trzonach i toskańskich kapitelach

Wnętrze pałacu dwutraktowe z obszerną sienią na osi, na parterze oraz rozmieszczonymi po obu stronach pomieszczeniami mieszkalnymi. Rozkład piętra analogiczny, tylko w miejscu sieni znajduje się hall. Sień parteru podzielona, z frontową częścią wyższą o sklepieniu kolebkowym z lunetami, częścią tylną, niższą ze sklepieniami krzyżowymi. Stąd prowadzi wyjście do ogrodu oraz zejście do piwnic. Z sieni na piętro prowadzą dwa biegi schodów z podestami w połowie ich wysokości, które łączą się w jeden bieg na poziomie podestu półpiętra prowadzący do obszernego hallu drugiej kondygnacji. Komunikacja pomiędzy wnętrzami zmieniona w pocz. oraz w l. 90. XX w. Z wyposażenia pałacu zachowały się fragmenty faset, kominków na piętrze oraz dekoracja sztukatorska w pomieszczeniach parteru i sieni oraz kamienna posadzka w sieni ułożona z kwadratowych białych i czarnych płyt. Oficyna pochodząca z pierwotnej zabudowy dziedzińca, powstała prawdopodobnie w k. XVIII w., a w poł. XIX w. ją przebudowano. Flankowała ona zapewne jeden z boków honorowego dziedzińca przed rezydencją. Po rozebraniu budynków gospodarczych na przełomie XIX/XX w. znacznie ograniczono także zasięg parku krajobrazowego oraz przekształcono dziedziniec z podjazdem. Zbudowano kilka nowych obiektów jak szkoła, kuchnia, warsztaty oraz domy mieszkalne. Ich usytuowanie jest nieco przypadkowe. Zlikwidowano dawny barokowy wjazd do rezydencji. Jego rolę przejął wjazd pd.-zachodni z nową bramą wjazdową. Aleję prowadzącą od nowej bramy obsadzono lipami. Sieć powiązań pomiędzy nowymi obiektami jest dość przypadkowa i mało czytelna. Budynki zakładu wzniesiono w latach 20. XX w. z czerwonej cegły. Ich bryły urozmaicone ryzalitami, dobudówkami i wystawkami, nakryto wielopołaciowymi dachami pokrytymi ceramiczną dachówką. Elewacje budynków, za wyjątkiem administracyjnego, nietynkowane z dekoracyjnymi fryzami i gzymsami.

Park mimo zmian zachował się w granicach z okresu powstania. Słabo czytelny jest dawny barokowy układ parku. Najwięcej jego elementów pozostało w najmniej zmienionej południowej i pd.-zach. części. Zachowały się fragmenty szpalerów grabowych oraz aleja grabowa wzdłuż południowej granicy parku., a także liczne drzewa o wymiarach pomnikowych w postaci dębów, grabów i jesionów. Zachował się także częściowo układ wodny - staw połączony z rzeką Obrą.

Zabytek dostępny po uzgodnieniu z właścicielem obiektu i dyrekcją zakładu wychowawczego.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 24-06-2017 r.