Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


kościół 2. poł. XIII w. Bytom

Adres
Bytom, Księdza Karola Koziołka 3

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Bytom, gm. Bytom

Jeden z najważniejszych i zarazem najstarszy spośród zachowanych w Bytomiu obiektów sakralnych.

Reprezentatywny przykład gotyckiego, wielokrotnie przekształcanego kościoła o trójnawowym korpusie halowym, z usytuowanym od wsch. trójnawowym, poligonalnie zamkniętym prezbiterium.

Historia

Pierwsze wzmianki dotyczące kościoła pochodzą z 1231 r., tj. sprzed okresu lokacji miasta. Wzniesiony wówczas w pd.-zach. części wytyczonego krótko potem miasta kościół był orientowanym, najprawdopodobniej ulokowanym w miejscu ob. nawy głównej późnoromańskim obiektem jednonawowym bądź trójnawową bazyliką, zamkniętą od wsch. trzema apsydami. Przypuszczalnie w XIV w. rozbudowano prezbiterium, wydłużając je ku wsch. i zamykając wielobocznie, po 1367 r. wzniesiono kaplicę św. Zygmunta, z kolei w XV w. do prezbiterium od pn. dobudowano kaplicę Krzyża Świętego. Istniejący halowy, trójnawowy korpus oraz usytuowana od pd. zach. wieża pochodzą z etapu odbudowy kościoła po wielkim pożarze w 1515 roku. Po 1564 r., tj. w okresie przejęcia kościoła przez protestantów, do prezbiterium od pd. wsch. dostawiono kaplicę Mariacką, a ok. 1600 r. kruchty boczne. W ramach odbudowy kościoła po kolejnym pożarze w 1675 r., dobudowano m.in. nową zakrystię od pd. i kaplicę Ogrodu Oliwnego, a pod kościołem urządzono dwie krypty. W latach 1851-1857 zrealizowano szereg prac związanych z przebudową obiektu i jego regotyzacją. Nadbudowano wówczas i zwieńczono iglicą wieżę kościoła, wydłużono ku wsch. prezbiterium, wyburzono nieużytkowaną zakrystię i przebudowano kaplicę Mariacką, wzniesiono nową kruchtę pn., a fasadę zwieńczono neogotyckim szczytem. Wewnątrz kościoła m.in. wydłużono ku wsch. nawę główną, zrekonstruowano większość sklepień, rozbudowano chór muzyczny oraz najprawdopodobniej odtworzono wejście główne do kościoła od zach. W latach 80. XIX w. teren kościoła otoczono ceglanym ogrodzeniem, które w 1902 r. zastąpiono nowym, ocalałym do czasów współczesnych. W 1894 r. kaplica Ogrodu Oliwnego zaadaptowana została na baptysterium, a w latach 30. XX w. na kaplicę bohaterów wojennych. Kolejne większe prace o charakterze restauratorskim i remontowym zrealizowano w latach 1935-1938. Wykonano wówczas m.in. remont dachu i wieży, wprowadzono niewielkie przekształcenia w strukturze prezbiterium, wykonano nowe otwory okienne nad wejściami w nawach bocznych, uporządkowano krypty pod kaplicą Krzyża Św. i pod nawą gł., wprowadzono nowe elementy wystroju, a wyposażenie kościoła poddano pracom konserwatorskim. W 1946 r. prowadzone były działania związane z usunięciem zniszczeń powstałych wskutek działań wojennych. Z uwagi na zaistniałe szkody górnicze, w 1954 r. konieczna była rozbiórka i odtworzenie w zmienionej już formie szczytu fasady. Działania związane z zabezpieczeniem kościoła przed skutkami szkód górniczych kontynuowano w latach 1957-1965, przy okazji których wymieniono również tynki zewnętrzne i pokrycie dachu kościoła, a także rozbudowano od wsch. zakrystię.

Opis

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP usytuowany jest w pn.-zach. części lokacyjnego Bytomia, w kwartale ul. Koziołka, Murarskiej, Strażackiej oraz pn. pierzei Rynku. Jest to obiekt orientowany, murowany z kamienia i cegły, halowy, trójnawowy. Rzut kościoła składa się z kwadratowej części nawowej z czteroprzęsłową nawą gł. i nawami bocznymi, oraz z ulokowanego na jej przedłużeniu trójnawowego, dwu- i trójprzęsłowego, zamkniętego poligonalnie prezbiterium. Ponadto do kościoła przylega od pd. ciąg dobudówek, w tym kruchta, d. kaplica Ogrodu Oliwnego oraz zakrystia, od pn. i zach. dwie niewielkie kruchty, a od pd.-zach. wieża na rzucie kwadratu. W bryle kościoła dominuje wysoka wieża zwieńczona iglicą, przylegająca do korpusu nawowego krytego dachem siodłowym, na przedłużeniu którego znajduje się niższe, trójnawowe prezbiterium, kryte osobnymi, wielospadowymi dachami. Przylegający do nawy pd. i prezbiterium ciąg niskich, jednokondygnacyjnych dobudówek nakryty jest wspólnym dachem pulpitowym, za wyjątkiem kruchty, zwieńczonej dachem dwuspadowym. Poszczególne elewacje, za wyjątkiem górnej partii wieży oraz szczytu fasady, są otynkowane, urozmaicone ceglanym gzymsem wieńczącym oraz rzędem ostrołukowych otworów okiennych, rozmieszczonych pomiędzy szkarpami. Górna, neogotycka część wieży przepruta jest wąskimi, ostrołukowymi otworami i zaakcentowana narożnymi sterczynami. Umieszczony na osi fasady ostrołukowy portal gł. ujęty jest płytkim portykiem krytym dwuspadowym daszkiem. Powyżej znajduje się neogotycka rozeta. Przekształcony w okresie powojennym ceglany szczyt fasady urozmaicony jest rzędem tynkowanych, ostrołukowych blend. Wewnątrz kruchty pd. i pn. znajdują się dwa kamienne portale z XVI w., w tym pd., podwójny, o profilowanych łukach półkolistych oraz pn., zamknięty łukiem półkolistym, z węgarami zaakcentowanymi dekoracją ornamentalną i figuralną. Wnętrze kościoła składa się z przestronnej, halowej części nawowej, oddzielonej ostrołukowymi arkadami tęczowymi od niższego, trójnawowego, halowego prezbiterium. Prezbiterium kryte jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, wspartymi na konsolach i słupach. W pd. nawie prezbiterium znajduje się barokowy, prostokątny, profilowany portal z uszakami do zakrystii. Nawa gł. i pd. kryte są sklepieniami sieciowymi, natomiast nawa pn. sklepieniem gwiaździstym. Poszczególne nawy oddzielone są ostrołukowymi arkadami, opartymi na ośmiobocznych filarach, a ściany naw bocznych rozczłonkowane są filarami przyściennymi. W zach. części korpusu nawowego znajduje się murowany chór muzyczny, wsparty na trzech arkadach. Pod nawą gł. znajduje się krypta grobowa rodziny hr. Henckla v. Donnersmarcka. Wśród zabytkowego wyposażenia kościoła znajduje się m.in. ołtarz gł. z barokowym obrazem F. Corradiego z 1659 r. z przedstawieniem Wniebowzięcia NMP, ołtarz boczny z późnogotyckim krucyfiksem z XVI w., barokowa, kamienna chrzcielnica, epitafium Marianny z Gutmanów Hauck z 1681 r. czy krucyfiks w kruchcie pd. wykonany w 1727 r. w warsztacie J. Solskiego.

Obiekt dostępny dla zwiedzających bezpośrednio przed i po mszach św.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 30-11-2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.96844, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.267916