XIX w. Jest dziełem znanego bytomskiego architekta Paula Jackischa. Jednocześnie, stanowi integralny element zabudowy zabytkowego układu urbanistycznego miasta Bytomia i posiada duże znaczenie dla dziedzictwa kulturowego i historycznego regionu.

Historia

Kościół w stylu neogotyckim wzniesiono w latach 1883-1886 w miejscu starszej kaplicy cmentarnej Św. Trójcy i cmentarza parafialnego z pocz. XVII w. wg projektu Paula Jackischa. W celu upamiętniania starego kościoła hrabia Hugo I Henckel von Donnersmarck ufundował rzeźbę przedstawiającą „Ukrzyżowanie” obecnie usytuowaną przy prezbiterium od strony ul. Kwietniewskiego. W 1888 r. dekretem biskupa wrocławskiego kardynała Georga von Koppa erygowano parafię, która swym zasięgiem obejmowała zachodnią część miasta, Szombierki i Dąbrowę Miejską. Podczas remontu kościoła w 1922 r. malarz Otto Kowalewski z Katowic i mistrz malarski Augusta Frankowitz z Bytomia wykonalni  nowe polichromie ścienne. W latach 1926-1927 w kościele zainstalowano ogrzewanie centralne. W 1929 r. wybudowano ogrodzenie wokół placu kościelnego wraz z bramami. W 1936 r. ufundowano nowe witraże do prezbiterium według projektu R. Holznera, których wykonanie powierzono firmie witrażowej "Mayer'sche Hofkunstanstalt" z Monachium. W latach 1938-1940 przeprowadzono renowację kościoła, prace objęły m.in. remont dachu, czyszczenie ścian oraz prace malarskie. W czasie II wojny kościół znacznie ucierpiał, skutkiem czego konieczne było przeprowadzenie ponownych prac remontowych. Kolejne działania podjęte w latach 1947-1948 objęły remont dachów, wzmocnienie filarów i dolnych partii murów, remont posadzek, ołtarza głównego oraz naprawę sklepienia. Nowe witraże w prezbiterium zamontowano w latach 1950-1951. Z uwagi na szkody górnicze w latach 1975-1976 przeprowadzono kompleksowe prace remontowe.

Opis

Kościół usytuowany na zach. od obszaru lokacyjnego miasta, w pd. części śródmiejskiego kwartału zabudowy ograniczonego od pn. ul. Marszałka J. Piłsudskiego, od wsch. ul. J. Kwietniewskiego, od pd. ul. J. Jainty, od zach. ul. Piekarską. Od strony pn.-wsch. ulokowany budynek plebanii. Murowany, licowany cegłą klinkierową, z kamienną strefą cokołową, detalem architektonicznym i rzeźbiarskim. Orientowany, wzniesiony na planie krzyża łacińskiego, z korpusem nawowym w formie trójnawowej, czteroprzęsłowej bazyliki, z dwuprzęsłowymi ramionami transeptu zamkniętymi trójbocznie oraz dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym pięciobocznie, z ambitem. Prezbiterium flankowane zakrystią i kaplicami, do których w zewnętrznych narożnikach przylegają wieżyczki klatek schodowych na empory. W bryle kościoła dominuje wysunięta poza korpus od zach. i tworząca fasadę pięciokondygnacyjna, w dołem czworoboczna, górą ośmioboczna wieża, uskokowo zwężająca się ku górze, zwieńczona ostrosłupową iglicą. W narożnikach partii prostopadłościennej opięta podwójnymi, wielouskokowymi szkarpami zwieńczonymi pinaklami i ujmującymi odwrócone, czworoboczne zwieńczenie wieżyczek schodowych, zwieńczone pinaklem. W narożnikach partii ośmiobocznej opięta cienkimi, uskokowymi szkarpami, zwieńczonymi na wysokości wimperg pinaklami. W przyziemiu wieży umieszczony między szkarpami kamienny, profilowany, zamknięty ostrołukowy portal główny zwieńczony wimpergą i ujęty pinaklami. Tympanon wypełniony płaskorzeźbionym przedstawieniem Trójcy Świętej, wimperga dekoracją maswerkową. Elewacje wieży na poszczególnych kondygnacjach artykułowane ostrołukowymi otworami okiennymi z podziałami maswerkowymi, w zwieńczeniu zakończone wimpergami. Od strony zach., pn. i pd. u podstawy strefy ośmiobocznej zegar ujęty schodkowym szczytem. Korpus nawowy, transept i prezbiterium kryte wspólnym, wysokim dachem siodłowym, od strony prezbiterium zakończonym pięciobocznie, a od strony ramion transeptu trójbocznie. Na 5 skrzyżowaniu naw umieszczona ośmioboczna sygnaturka zwieńczona hełmem. Poszycie dachów i hełmów blachy miedzianej. Elewacje korpusu nawowego i prezbiterium opięte uskokowymi szkarpami zwieńczonymi pinaklami, podpierającymi łuki oporowe przerzucone powyżej naw bocznych i obejścia, artykułowane na obu poziomach ostrołukowymi otworami okiennymi z wypełnieniem maswerkowym. Dwukondygnacyjne, dwuosiowe dobudówki zakrystii i kaplic przy prezbiterium oszkarpowane, artykułowane w przyziemiu biforiami, na piętrze oknami ostrołukowymi. Poszczególne elewacje ambitu artykułowane ostrołukowymi otworami, ujętymi ostrołukowymi blendami. Wieżyczki schodowe w narożnikach przybudówek sześcioboczne, trzykondygnacyjne, zwieńczone wimpergami, opięte uskokowymi szkarpami zakończonymi pinaklami, kryte sześciobocznymi, ostrosłupowymi iglicami. Wnętrze korpusu nawowego, transeptu i prezbiterium kryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, na gurtach. Sklepienia wsparte w korpusie nawowym, prezbiterium i transepcie na murowanych filarach międzynawowych lub przyściennych filarach, gurty przechodzące u wezgłowia sklepień w lizeny opinające filary, żebra sklepienne u wezgłowia wnikające w ściany, na zakończeniu prezbiterium i ramion transeptu przechodzące w służki. Nawa główna i prezbiterium oddzielone od przestrzeni bocznych – naw, ambitu i transeptu arkadowymi, ostrołukowymi otworami. Nad zakrystiami i kaplicami empory otwarte do transeptu i ambitu. W zach. części korpusu nawowego empora organowa wsparta na żeliwnych kolumnach z roślinnymi kapitelami. Polichromie ścienne wtórne, z pocz. lat 50. XX., z kompozycjami figuralnymi w partiach podokiennych. Witrażowe przeszklenia otworów okiennych wtórne, z tego samego okresu. Posadzki współczesne, kamienne, ahistoryczne. Zachowana część oryginalnego, neogotyckiego wyposażenia.

Obiekt o ograniczonym dostępie.

Oprac. Dorota Bajowska, Pracownia Terenowa NID w Katowicach, 02.2023 r.

Bibliografia

• Archiwum miejskie w Bytomiu, Dokumentacja budowlana, sygn. 389;
• Głazek D., Domus Celeberrima. Architektura sakralna (katolicka) przemysłowej części Górnego Śląska 1870-1914, Katowice 2003.
• Kaganiec M., Kościół Świętej Trójcy, w: Bytomskie Zabytki, red. J. Drabina, Bytom 2001.