Jako integralny element zabudowy południowej pierzei bytomskiego Rynku wraz z oficyną boczną stanowi przykład dobrze zachowanej kamienicy czynszowej z pocz. XX w., wyróżniającej się indywidualnym rozwiązaniem formy i elewacji.

Historia

Kamienicę czynszową z oficyną wzniesiono w 1909 dla Franza Kaluży wg  projektu mistrza murarskiego Carla Mainki, w miejscu starszej kamienicy z 1875 r., rozbudowanej w 1888 r. wg projektu C. Müllera. Prace wodno-kanalizacyjne przeprowadzono w 1909 r. przez firmę Jozefa Kozlika. W 1911 r. przebudowano poddasze i konstrukcję więźby dachowej. W 1913 r. zmodyfikowano facjatę wg projektu Carla Mainki. W okresie międzywojennym dwukrotnie (1928 r.,1938 r.) przekształcono witrynę sklepu dzierżawionego przez N. Skrzypczyka we wschodniej części elewacji frontowej. Po zniszczeniach wojennych, w latach 1951-1952 odbudowano wnętrza na poziomie trzeciego i czwartego piętra.

Opis

Kamienica usytuowana na prostokątnej działce przyrynkowej, w pn. części kwartału zabudowy ograniczonego od pn. Rynkiem, od pd. ul. A. Józefczaka, od zach. ul. Krawiecką i od wsch. ul. K. Szymanowskiego. Usytuowana w linii pd. pierzei Rynku. Od wsch. przylega do kamienicy nr 20, a od zach. do kamienicy nr 22. Od tyłu z przyległą oficyną boczną, rozmieszczona wzdłuż ul. Przechodniej. Kamienica eklektyczna, prostopadłościenna, czteropiętrowa z użytkowym poddaszem, podpiwniczona, kryta dachem mansardowym z facjatką od frontu. Połać dachowa kryta dachówką ceramiczną. Facjatka w oprawie architektonicznej, w formie szczytu wieńczącego, osadzonego w linii fasady. W przyziemiu lokale handlowe, na piętrach mieszkania. Elewacja frontowa (pn.) pięciokondygnacyjna, z dodatkową kondygnacją poddasza w partii szczytowej, czteroosiowa, zwieńczona trójkątnym, wklęsło-wypukłym szczytem. Na poziomie przyziemia tynkowana, z rozmieszczonymi w dwóch osiach szerokimi otworami witryn sklepowych, zwieńczona profilowanym gzymsem kordonowym. Elewacja na pozostałych piętrach licowana jasnobeżową cegłą szkliwioną, urozmaicona tynkowanymi partiami detalu architektonicznego i dekoracją sztukatorską. Na poziomie I-IV piętra artykułowana prostokątnymi otworami okiennymi bądź balkonowymi, rozmieszczonymi rytmicznie w czterech osiach. Na poziomie I i II piętra w dwóch środkowych osiach umieszczone szerokie balkony. Otwory okienne na wysokości piętra w profilowanych obramieniach, obejmujących strefę płycin podokiennych wypełnionych sztukatorską dekoracją kartuszową. W partiach międzyokiennych niewielkie plakiety z podobną dekoracją. Poszczególne osie okienne na poziomie IIV piętra ujęte ceglanymi pilastrami z tynkowanymi, kartuszowymi kapitelami, rozmieszczonymi naprzemiennie w zwieńczeniu IV piętra lub strefie szczytowej. Otwory na III, IV piętrze oraz w osi II i III na II piętrze ujęte profilowanymi obramieniami z klińcami w zwieńczeniu. Otwory w osiach bocznych na II piętrze w prostokątnych obramieniach z dekoracyjnymi zwisami. Na poziomie II i IV pola podokienne urozmaicone rzędami wąskich, dekoracyjnych płycin, z kolei na poziomie III piętra dekoracją z motywem kartuszy i girland. W partii szczytowej na osi szeroki otwór okienny zamknięty odcinkowo, podzielony słupkiem na dwie kwatery, ujęty profilowanym obramieniem, ujęty od dołu dekoracją w formie podwójnej girlandy, od góry plakietą z datą „1909”, nakrytą dekoracyjnie rozpiętym sznurem. Wypukło-wklęsła krawędź szczytu podkreślona profilowanym gzymsem, wspartym na kapitelach pilastrów w wielkim porządku. Balustrady balkonowe oryginalne, metalowe, 240 z podziałami geometrycznymi i motywem esownicy. Elewacja boczna (zach.) od strony przejścia do ul. Przechodniej i elewacja tylna (pd.) pięciokondygnacyjne, w przyziemiu tynkowane, zwieńczone gzymsem kordonowym, wyżej licowane czerwoną cegłą klinkierową, w partii narożnej cegłą szkliwioną w kolorze białym. W przyziemiu elewacji bocznej umieszczony prostokątny otwór wejściowy do klatki schodowej, na wyższych kondygnacjach prostokątne otwory okienne w czterech osiach, w tym duże otwory w osi pd. na poziomie półpięter. Elewacja pd. dwudzielna, w partii zach. szersza, z zaokrąglonym narożnikiem wsch., artykułowana otworami okiennymi na pięciu poziomach, w partii wsch. ustawiona skośnie względem partii zach. oraz przylegającej od pd. oficyny bocznej, artykułowana otworami okiennymi w czterech osiach. Stolarka okienna i drzwiowa wtórna. Wnętrze kamienicy zasadniczo trzytraktowe, z umieszczoną w pd.-zach. narożniku traktu tylnego sienią z klatką schodową. Schody w klatce schodowej żelbetowe, dwubiegowe, zabiegowe, powrotne, z okładziną ze współczesnych płytek ceramicznych. Metalowa, dekoracyjna balustrada oryginalna. W sieni zachowane oryginalne lastrikowe posadzki z mozaikową bordiurą. Oficyna dwuczłonowa, złożona z trzypiętrowej partii pn. przylegającej do kamienicy oraz jednopiętrowej partii pd. Budynek od strony pn. prostopadłościenny, o zaokrąglonej partii pn., w części pd. z uskokiem i zaokrąglonym narożnikiem oraz przyległym od pd. ryzalitem. W części środkowej i pn. nakryty dachem mansardowym z lukarnami od zach., w części pd. dachem wielopołaciowym. Dachy kryte dachówką karpiówką układaną w karpiówkę. Lukarny kryte daszkami pulpitowymi z poszyciem z blachy. Elewacja opracowana analogicznie, jak elewacja boczna i tylna kamienicy, dołem tynkowana, na poziomie pięter licowana cegłą klinkierową i szkliwioną, zwieńczona profilowanym gzymsem. Od strony zach. w przyziemiu wąski otwór wtórny, niewielki otwór wejściowy do pomieszczeń w przyziemiu, wkomponowany we wnękę po dawnym otworze okiennym, w części pd. w partii uskoku otwór wejściowy do klatki schodowej. Na wyższych kondygnacjach prostokątne otwory okienne i balkonowe, rozmieszczone w siedmiu osiach, w części pd. na poziomie półpięter. W osi IV od pn. rozmieszczone krótkie balkony. Wnętrze budynku jednotraktowe, z umieszczoną w pd. ryzalicie sienią i klatką schodową. Schody zabiegowe, powrotne, w konstrukcji stalowej, z oryginalną metalową balustradą i słupkami początkowymi oraz drewnianymi stopnicami. W sieni i na piętrach oryginalne posadzki lastrikowe. Jednopiętrowa partia pd. oficyny prostopadłościenna, kryta dachem mansardowym z połaciami dachowymi rozmieszczonymi z trzech stron. Pokrycie dachowe z dachówki karpiówki układanej w koronkę. Od zach. i pd. lukarny kryte daszkami pulpitowymi. Elewacja pn., zach. i pd. opracowane analogicznie, jak elewacja oficynowa w partii pn., w przyziemiu tynkowana, powyżej licowaną cegłą klinkierową. Cokół licowany kamiennymi ciosami, częściowo otynkowany. Elewacja zach. na obu kondygnacjach artykułowana prostokątnymi otworami okiennymi, rozmieszczonymi w czterech osiach. Elewacja pd. w przyziemiu dwuosiowa, na piętrze trzyosiowa, z blendą okienną na osi. Elewacja pn. dwudzielna, w partii wsch., przyległej do oficyny pn., ustawiona skośnie, artykułowana otworami okiennymi, z kolei w partii zach. artykułowana otworem wejściowym do lokalu handlowego, ujętym pilastrami, powyżej otworem okiennym. Wnętrze budynku dwutraktowe, skomunikowane z klatką schodową i sienią w pn. partii oficyny.

Obiekt o ograniczonym dostępie.

oprac. Dorota Bajowska, Pracownia Terenowa NID w Katowicach, 01.2023 r.