To import artystyczny i jedna z najwcześniejszych, zachowanych tego typu realizacji na ziemi kłodzkiej. Kościół jest rzadkim obecnie przykładem ewangelickiego budownictwa sakralnego z 1. poł. XIX w., funkcjonalno-formalnej kreacji, przed powrotem w 2. poł. XIX w. do form historycznych i brył kościołów katolickich. O istotnych walorach artystycznych decyduje także addycyjna kompozycja całego zespołu kościoła ewangelickiego w Bystrzycy Kłodzkiej, złożonego z kościoła i szkoły, stanowiącego także urbanistyczne zamknięcie Małego Rynku.

Historia

Bystrzyca Kłodzka została lokowana przed 1253 rokiem. Parafia katolicka założona przed 1336 rokiem. Od 1522 r. na ziemi kłodzkiej miała miejsce reformacja, a w 1564 r. protestanci przejęli kościół w Bystrzycy Kłodzkiej. W 1628 r. kościół został rekatolicyzowany. Ewangelicy emigrowali lub dokonywali konwersji na katolicyzm. Po 1742 r., po przyłączeniu do Prus Śląska i ziemi kłodzkiej, ponownie były tworzone na tych terenach gminy ewangelickie - najpierw w miastach, głównie z rodzin urzędników i wojskowych. Później na ziemi kłodzkiej liczba ewangelików wzrosła, ale w skali regionu stosunkowo niewiele. W Bystrzycy Kłodzkiej nabożeństwa ewangelickie najpierw były odprawiane w sali ratusza. Do 1810 r. szkoła ewangelicka była czynna w domu rynkowym. Ewangelickie kościół i szkoła w Bystrzycy Kłodzkiej zostały zbudowane za poparciem króla i na jego koszt. Projekt autorstwa inspektora budowlanego Friedricha był przedstawiony Karlowi Friedrichowi Schinklowi, a on z kolei wykonał projekt zamienny całego komponowanego zespołu budynków, obejmujący też wieżę z obwarowań miejskich. Kościół łączy w sobie cechy neoklasycyzmu ze stylem arkadowym i neorenesansem florenckim (boniowanie). W latach 1821-1823 zbudowano zespół kościoła ewangelickiego przy Małym Rynku, drugim placu miejskim w Bystrzycy Kłodzkiej. W 1825 r. odbudowano kościół po pożarze. Cały komponowany zespół znajdował się w pierzei Małego Rynku. Projekt Schinkla został zasadniczo zrealizowany - za wyjątkiem boniowania elewacji, w związku z tym jej wystrój był utrzymany w stylu neoklasycyzmu z elementami stylu arkadowego. Kościół rozwiązany jako niewielki, bezwieżowy, z jednoprzestrzennym wnętrzem z niewielką absydą prezbiterialną. Front kościoła był utrzymany w formie fasady budynku miejskiego, dostosowany do mieszkalnej zabudowy Małego Rynku. W 1843 r. stojąca obok kościoła baszta Rycerska, relikt obwarowań miejskich, została adaptowana na dzwonnicę. Połączona z kościołem łukiem nadwieszonym nad przejściem od strony ul. Wojska Polskiego. W 1964 r. kościół i szkoła zostały przebudowane wewnątrz, połączone i przystosowane do celów wystawienniczych. W 1978 r. między kościołem a szkołą została wzniesiona nowa część budynku. Po 1945 r. został częściowo zmieniony wystrój frontowej elewacji kościoła.

Opis

Komponowany zespół kościoła ewangelickiego został wzniesiony w pn.-wsch. pierzei Małego Rynku w układzie szeregowym. Kościół murowany z cegły, tynkowany, ustawiony szczytowo względem placu. Wzniesiony na planie kwadratu, nakryty dachem dwuspadowym. Od wsch. znajduje się dobudowana do korpusu absyda prezbiterialna z dachem półstożkowym. Elewacje kościoła wyposażone w okna o łuku półkolistym. Dzielone gzymsami, zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym. Elewacja frontowa dodatkowo z narożnymi, boniowanymi lizenami, zwieńczona trójkątnym szczytem w profilowanym obramieniu. W osi fasady portal z płyciną i z gzymsem koronującym. Wnętrze kościoła nakryte jest stropem z fasetami. Pierwotnie pomiędzy kościołem i szkołą stał mur kurtynowy z bramą. Pomiędzy kościołem i Wieżą Rycerską-dzwonnicą nadwieszony łuk konstrukcyjny.

Zabytek dostępny przez cały rok.

oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 3-12-2015 r.