Piotrowskiego. Monumentalna świątynia wzniesiona została jako wotum wdzięczności za powrót Pomorza do Polski i upamiętniała 300-lecie powstania zgromadzenia księży Misjonarzy. Kościół o cechach neoklasycystycznych i neobarokowych, we wnętrzu nawiązuje do form rzymskiego Panteonu. Po połowie lat 20. i na początku lat 30. XX wieku powstało na terenie Wielkopolski i Pomorza kilka kościołów o uproszczonej, zwartej bryle, jasnych elewacjach, nakrytych kopułami. Bydgoską rotundę ujmują z dwóch stron skrzydła klasztoru równoważąc bryłę i zagarniając przestrzeń.

Historia

W 1923 roku władze Bydgoszczy wyraziły zgodę na osiedlenie się w mieście Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Rok później gotowy był projekt kościoła i klasztoru wykonany przez poznańskiego architekta Adama Ballendstaedta. Pierwszy etap prac zakończyło 27. IX. 1925 roku wmurowanie kamienia węgielnego w ścianę ołtarzową prezbiterium. W styczniu 1928 roku ukończono budowę portyku południowego, prezbiterium i skrzydeł klasztoru (stan surowy). W 1931 roku rozpoczęło działalność Prywatne Gimnazjum Księży Misjonarzy. Funkcjonowało ono dwa lata i zostało przeniesione do Krakowa. Do końca 1935 roku wzniesiono mury kościoła i nakryto korpus główny kopułą. W czasie II wojny światowej Niemcy zamienili kościół na magazyn wojskowy i policyjny. 15 stycznia 1945 roku wycofujący się okupanci podpalili kościół. Po prowizorycznych pracach remontowych świątynię oddano do użytku wiernym w maju 1945 roku. W 1949 roku poświęcono kaplicę MB Częstochowskiej (projekt Jan Kossowski). W 1967 roku Wiktor Zin zaprojektował wystrój wnętrza kościoła. W 1996 roku zamontowano w elewacji frontowej „Drzwi Błogosławieństw” z brązu, wykonane przez rzeźbiarza bydgoskiego Michała Kubiaka. W latach 1997-1999 przeprowadzono, zgodnie z pierwotnym projektem A. Ballendstaedta, prace tynkarsko-sztukatorskie elewacji. 3. VI. 1997 roku, podczas mszy milenijnej ku czci św. Wojciecha w Gnieźnie, papież Jan Paweł II ogłosił bydgoski kościół pw. św. Wincentego à Paulo Bazyliką Mniejszą.

Opis

Kościół o cechach neoklasycystycznych i neobarokowych, we wnętrzu nawiązuje do form rzymskiego Panteonu. Założenie kościoła ze skrzydłami klasztoru usytuowane jest pośrodku trójkątnej parceli. Obiekty wzniesiono na złożonym, symetrycznym planie zdominowanym rotundą kościoła na rzucie oktogonu o ściętych narożnikach. Do rotundy, od północy przylega prezbiterium na planie prostokąta. Bryłę kościoła nakrywa kopuła, ujęta u podstawy galerią i zwieńczona wysoką, oktogonalną latarnią. Elewację frontową (południową) poprzedza czterokolumnowy portyk in antis z korynckimi kolumnami i schody szerokością równe portykowi. Portyk wspiera belkowanie z dwudzielnym architrawem i gładkim fryzem, na którym umieszczono napis: BŁOGOSŁAWIENI MIŁOSIERNI. Całość wieńczy trójkątny naczółek, nad którym umieszczono masywną sygnaturkę z dachem namiotowym. W głębi portyku, w elewacji frontowej, znajduje się 5 wejść, ujętych w klasycystyczne obramienia. W wejściu środkowym osadzone dwuskrzydłowe, odlane z brązu „Drzwi Błogosławieństw”. Portyk flankują analogicznie ukształtowane III- kondygnacyjne skrzydła klasztoru. Na ich osiach środkowych dekoracyjne, boniowane portale nakryte przerwanymi, półkolistymi naczółkami. Elewacje frontowe klasztoru wieńczy gzyms kostkowy, ponad którym umieszczono attykę, zamkniętą profilowaną listwą. Elewacje tylne (północne) klasztoru są ukształtowane analogiczne, z wydatnymi ryzalitami na rzucie elipsy, w których umieszczono wejścia zwieńczone trójkątnymi naczółkami. Rotundę kościoła dzielą proste podziały lizenowe, wspierające dwudzielny architraw, fryz i gzyms na kostkowych wspornikach. Jej elewacja tylna (północna) wzniesiona w wielkim porządku, z dwukolumnowym portykiem in antis, układem nawiązuje do frontonu kościoła. Wystrój kościoła jest zintegrowany z architekturą i zdominowany przez wewnętrzną dekorację kopuły. W ołtarzu głównym, na tle mozaiki - monumentalna rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania. Pod krzyżem figura patrona kościoła św. Wincentego à Paulo w otoczeniu ubogich. Ołtarze boczne w formie aedicul flankują kolumny korynckie, w każdym z nich figury: Chrystusa, Matki Boskiej i Świętych. We wnętrzu kopuły, zgodnie z projektem Wiktora Zina, umieszczono kasetony ze stylizowanymi kwiatami. Dekorację wnętrza uzupełniają mozaiki, witraże, marmurowa posadzka i dekoracje sztukatorskie.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac.  Agnieszka Wysocka, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.12.2014 r.

Bibliografia

• Sroka Z., Z dziejów parafii i kościoła św. Wincentego à Paulo w Bydgoszczy (1924-1975), „Nasza Przeszłość” 1980, t. 53, s. 133-272.