Historia

Pierwsi ewangelicy do Fordonu przybyli po 1772 roku. W większości byli to osadnicy niemieccy i początkowo należeli oni do gminy w Bydgoszczy, utworzonej w 1773 roku. Powołanie odrębnej gminy w Fordonie nastąpiło dopiero w 1822 roku kiedy doszło do utworzenia gminy ewangelicko-unijnej z około 2 tys. ewangelikami z 36 pobliskich miejscowości. Kościół w tym czasie miał charakter unijny, a nadzór nad nim sprawował Generalny Superintendent w Poznaniu. W 1824 roku została wybudowana pastorówka, z siedzibą szkoły ewangelickiej, czynnej do 1888 roku. Gmina dysponowała też cmentarzem ewangelicki utworzonym przy cmentarzu katolickim. Rozwój parafii ewangelickiej w Fordonie przypadł na lata 1850-1914, w której większość stanowili Niemcy stanowiący wówczas większość społeczeństwa Fordonu i okolic. Po I wojnie światowej liczyła około 900 osób, a przed II wojną niespełna 300. Budowę kościoła rozpoczęto w 1877 roku i zakończono w 1879 roku, a wyposażanie i wykańczanie świątyni trwało do 1892 roku. Architektura kościoła w stylu neogotyckim, z elewacjami z czerwonej klinkierowej cegły. Widoczna obecnie wieża i zakrystia zostały dobudowane w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Świątynia otrzymała wezwanie św. Jana Apostoła, którą wyposażono w dwa dzwony z organy Wilhelma Sauera z Frankfurtu. W 1929 roku w 50-lecie istnienie kościoła świątynia została wyremontowana. Wykonano wtedy m.in. wielki dywan ołtarzowy, pomalowano prezbiterium, a na wieży zawieszono dwa stalowe dzwony. Swoje funkcje świątynia pełniła do 1945 roku kiedy została przejęta przez starostwo Bydgoszczy. Pod koniec lat 40. XX wieku w obiekcie urządzony został magazyn zboża, a w latach 50. XX wieku magazyn odzieży ochronnej. W latach 70. XX wieku zniszczony i zdewastowany budynek był przeznaczony do rozbiórki. Przed rozbiórką uratowały go starania o przejęcie przez proboszcz parafii św. Mikołaja, które pozytywnie sfinalizowano w 1983 roku, przekazując świątynię wspomnianej parafii. W latach 1983-1985 został przeprowadzony kapitalny remont, a 1 listopada 1985 roku dokonano poświęcenia świątyni, z przeznaczeniem na ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego “Emaus”. W 1990 roku została erygowana parafia pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty. W latach 90. XX wieku świątynię wyposażono m.in. w ławki, konfesjonały, tabernakulum, kielichy, puszki i szaty liturgiczne. W 2001 roku kościół uzyskał zewnętrzną iluminację świetlną.

Opis

Kościół jest w stylu neogotyckim, orientowany, ceglany, trójnawowy, o układzie bazylikowym, z prezbiterium skierowanym na wschód, które jest zamknięte trójboczną apsydą oraz zakrystią. Na osi elewacji południowej znajduje się wysoka kwadratowa wieża z ceglaną sześcioboczną iglicą. W przyziemiu kruchta, w której było pierwotne wejście główne. Kościół na zewnątrz jest oszkarpowany. Część otworów okiennych wykonano w formie rozet, inne zamknięto łukiem ostrym oraz odcinkowym. Wnętrze kościoła z zachowaniem stylu neogotyckiego wyróżniającego się potężnymi emporami, typowymi dla kościołów ewangelickich. Nawy boczne pokryte są stropami płaskimi, a nawa główna stropem załamanym pośrodku. Wyposażenie oraz wystrój wnętrza kościoła zostało zaprojektowane w latach 90. XX wieku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Krzysztof Bartowski, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 20.12.2014 r.

Bibliografia

• Biegański Z. (red.), Dzieje Fordonu i okolic. Bydgoszcz, 1997.
• Biskup M. (red.), Historia Bydgoszczy. t. 1. Warszawa-Poznań, 1991.
• Derenda J. Piękna stara Bydgoszcz. t 1, Bydgoszcz 2006.
• Książek P. Historia kościoła pw. śś. Jana Apostoła i Ewangelisty w Fordonie. [W:] Kalendarz Bydgoski 1998, Bydgoszcz 1998.
• Parucka K. Zabytki Bydgoszczy, Bydgoszcz 2008.
• Parucka K., Raczyńska E. Katalog zabytków województwa bydgoskiego. Bydgoszcz 1997.