Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół uzdrowiskowy - Zabytek.pl

zespół uzdrowiskowy


budynek użyteczności publicznej 1. poł. XIX w. Busko-Zdrój

Adres
Busko-Zdrój, 1 Maja 10

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. buski, gm. Busko-Zdrój - miasto

Zespół uzdrowiskowy w Busku-Zdroju jest najstarszym uzdrowiskiem na terenie woj.świętokrzyskiego.

Autorem projektu „Zakładu Kąpieli Mineralnych” był wybitny polski architekt włoskiego pochodzenia Henryk Marconi. Architektura budynku utrzymana jest w stylowym charakterze obiektów publicznych czasów późnorzymskich, który upodobał sobie wówczas Marconi. „Łazienki” stały się zaczątkiem zasadniczych zmian w urbanistyce miasta i jego zabudowie.

Historia

Występowanie wód leczniczych w Busku odkryto już pod koniec XVIII wieku, a ich lecznicze wykorzystanie nastąpiło w początkach XIX wieku. Zamysł ten realizował Feliks Rzewuski, który w latach 1828-1836, w przejętym od norbertanek klasztorze uruchomił prowizoryczne uzdrowisko. Właściwa działalność zaczęła  się, gdy władze Królestwa Polskiego zadecydowały o budowie łazienek z niezbędnym zapleczem. Projekt buskich łazienek wykonał znany architekt Henryk Marconi, a budowę korpusu głównego ukończono w 1836 roku. Niedługo potem, dobudowano dwa boczne pawilony oraz towarzyszące im budynki gospodarcze. Obok nowo założonego Zakładu Kąpieli Mineralnych powstał rozległy park zdrojowy, zrealizowany przez ogrodnika  Ignacego Hanusza według pomysłu Marconiego. Po śmierci braci Rzewuskich, zarządzających uzdrowiskiem, w dziejach uzdrowiska nastąpił trudny okres borykania się z rzeczywistością gospodarczą, przypadający na lata 1865-1894. W 1894 roku zarząd nad nim przejął Skarb Państwa, który sformował komisaryczny zarząd skarbowy; dokonano wówczas niezbędnych remontów i inwestycji, wzrosła ilość kuracjuszy. W ślad za tym w mieście pojawiły się nowe budynki o charakterze mieszkalnym i usługowym. W okolicy Łazienek zmianom ulegała cała infrastruktura instalacyjna, powstawały także nowe obiekty - wieża ciśnień nosząca pierwotnie nazwę „Rezerwuaru wody pitnej”, powstała w kształcie obecnym w 1900 roku; ważny elementem zespołu stanowi kaplica (pw. św. Anny), zbudowana w części wschodniej parku w 1884 roku. Dom ogrodnika. znajdujący się w płn.-zach. narożniku parku, zaprojektowany i wybudowany został w 1836 roku według projektu H. Marconiego wraz z oranżerią. Rozbudowano też budynek główny - dostawiając od południa nowy gmach kąpieli szlamowych i dalej od zachodu wodoleczniczy (w 1902-1903 roku). Po I wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości, w rozwój uzdrowiska włączyło się Państwo Polskie, generując przede wszystkim możliwość jego całorocznego funkcjonowania. Uzdrowisko funkcjonowało też w czasie okupacji, a po 1945 roku zaczęło funkcjonować już w ramach lecznictwa uspołecznionego. Powstało wtedy Przedsiębiorstwo Państwowe Uzdrowisko Busko-Zdrój (potem Busko - Solec) i prowadząc działalność uzdrowiskową dokonało wielu inwestycji, remontów i zmian w obiekcie (nazwanym wówczas sanatorium Marconi) i w parku. Między innymi w latach 50. XX wieku nadbudowano skrzydła korpusu głównego (sytuując na piętrze pokoje dla gości) i dobudowano pomieszczenia między skrzydłami a oficynami; w latach 70. XX wieku rozebrano oranżerię, nieco później też dom ogrodnika, który w 1982 roku odbudowano, jednak z innym układem wnętrz i gastronomicznym przeznaczeniem; od strony wychodniej dobudowano też znaczną kubaturę centrum kongresowego z restauracją. Park Zdrojowy został na początku XXI wieku powiększony o inne tereny uporządkowanej zieleni - od strony południowo-zachodniej, należące do sąsiedniego sanatorium. Nastąpiły również zmiany organizacyjne - w 1999 roku powstała jednoosobowa spółka Skarbu Państwa - „Uzdrowisko Busko-Zdrój” SA, a w 2013 roku właścicielem wszystkich akcji uzdrowiska stał się samorząd woj. świętokrzyskiego. Obecnie, obok normalnego funkcjonowania, trwają intensywne prace inwestycyjne na terenie zespołu uzdrowiskowego - o charakterze remontowym, konserwatorskim i również inwestycyjnym.

Opis

Zespół uzdrowiskowy w Busku Zdroju obejmuje obecnie budynek główny (dawne Łazienki czyli Sanatorium Marconi) oraz zabytkowy park z obiektami towarzyszącymi. Założenie znajduje się w południowej miasta, a jego kompozycja przestrzenna ma cechy romantycznego klasycyzmu - występuje tu prostokątne założenie osiowe z budynkiem łazienek w południowej części parku, na zamknięciu osiowej alei wiodącej do miasta. Sanatorium Marconi to okazały gmach o planie przypominającym literę „T”. Na głównej osi umieszczono pięcioosiowy arkadowy portyk z kolumnami o korynckich głowicach ustawionymi przed arkadami. Za nim znajduje się westybul na planie prostokąta z aneksami; dalej na osi głównej znajdowała się obszerna sala balowa, dawniej stanowiąca trakt komunikacyjny między kabinami kąpielowymi, usytuowanymi po jej bokach. Podobnie było w korytarzach skrzydeł bocznych, wzdłuż których także rozmieszczone były kabiny. Dziś dawna sala balowa zamieniona została na widownię ze sceną i niewielkim zapleczem dla artystów. Skrzydła boczne zawierające dawniej kabiny kąpielowe, poprzedzały od frontu kolumnowe podcienia, z belkowaniem podpartym korynckimi kolumnami; obecnie są nadbudowane o piętro gdzie umieszczono pokoje dla kuracjuszy. Skrzydła te zakończono ustawionymi do nich prostopadle piętrowymi budynkami (obecnie rozbudowanymi w kierunku południowym), o prostopadłościennych bryłach i prostej architekturze. Substancja budynku jest kamienno ceglana (w większości otynkowana); dachy kryte blachą na drewnianej więźbie. Wieża ciśnień stoi na południe od „Łazienek” i ma obecnie formę trzykondygnacyjnego walca. Wykonana została z kamienia, z pozostawieniem nietynkowanego lica. Park zdrojowy zachował w  większości swój pierwotny układ. Część najstarsza znajduje się na północ od głównego budynku sanatorium; jest ogrodzona i starannie zagospodarowana. W pobliżu „Łazienek” znajdują się zgeometryzowane kwatery (z niską zielenią i ustawioną na osi fontanną oraz przebudowaną muszla koncertową), przechodzące dalej w zieleń parkową. Występuje tu wiele gatunków drzew, w tym dużo ponad stuletnich. W części wschodniej parku usytuowana jest kaplica; składa się z podłużnej nawy i nieco od niej węższego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium, które łączy ostrołuczny otwór tęczowy, od zachodu niewielka kruchta. Architektura kaplicy jest neogotycka, dość skromna, wnętrze nakrywa płaski strop i dwuspadowy dach; wymurowana jest z kamienia i cegły.

Obiekt w dużej mierze dostępny dla zwiedzających, park jest publiczny.

Oprac. Dariusz Kalina, 12.12.2014 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkowników Piotr Gadomski, Antoni Łapajerski.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.21180