Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zagroda, d. osada leśna - Zabytek.pl

zagroda, d. osada leśna


budynek mieszkalny poł. XIX w. Bure

Adres
Bure

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński, gm. Czerniejewo - obszar wiejski

Zagroda wiejska (d.osada leśna) w kolonii Bure stanowi rzadko spotykany w tej części Wielkopolski typ samotniczej zagrody związanej z osadnictwem olęderskim.

Powstała na wykarczowanym kawałku pola. Jako bardzo dobrze zachowana zagroda założona na planie czworoboku, składająca się z drewnianej, zrębowej chaty, drewnianej stodoły i murowanej obory, jest świadectwem wielokulturowej historii Wielkopolski i jednej z fal osadnictwa olęderskiego, która odcisnęła wyraźne piętno w krajobrazie wiejskim regionu.

Historia

Osadnictwo olęderskie zapoczątkowali Holendrzy. Z czasem pod określeniem „Holender” (Olęder) zaczęto rozumieć człowieka wolnego, który zajmował się osuszaniem bagien, karczowaniem lasów i miał związane z tym specjalne prawa oraz przywileje. Większość wsi (kolonii) olęderskich w Wielkopolsce powstała na karczunkach leśnych, stąd nazwa tych kolonii - Haulaenderein, pochodząca od słowa hauen - karczować. Często w ich nazwach pojawiało się słowo Holendry lub Olędry. Większość osadników stanowili chłopi niemieccy zbiegli z terenu Marchii bądź zwerbowani przez polskich feudałów. W późniejszym okresie byli to również Czesi i Polacy. Nowi osadnicy otrzymywali przywileje, zwane prawem holenderskim. Ich podstawą była wolność osobista, wybieralny sołtys, po latach wolnizny czynszowa opłata dzierżawna oraz możliwość wykupu gospodarstwa po upływie dzierżawy.

W pierwszej kolejności Olędrzy zasiedlali tereny bagienne nad Notecią i Wartą (okolice Śremu, Pyzdr). Po nich pozostały wsie zwane rzędówkami bagiennymi. Najstarszą wsią olęderską w Wielkopolsce są Olędry Ujskie powstałe w 1597 roku.

Drugim typem osadnictwa związanym z kolonizacją olęderską jest osadnictwo rozproszone, charakterystyczne dla Niziny Nowotomyskiej. Zagrody, lokowane na odrębnym kawałku wykarczowanego pola, połączone były ze sobą siecią dróg. W centrum wsi budowano kościół, szkołę i karczmę.

Przykładem takiego typu osadnictwa olęderskiego jest zagroda w kolonii Bure, powstała zapewne w 1. ćw. XIX w. (świadczyć może o tym data „1813” umieszczona na murowanej oborze) na terenach leśnych majątku Wierzyce, należącego do Żółtowskich. Fakt założenia osady należy łączyć z wcześniej powstałą wsią Holendry Wierzyckie.

Zagroda olęderska w kolonii Bure pozostawała w rękach prywatnych do 1939 roku. Po zakończeniu II wojny światowej przeszła w zarząd państwowych gospodarstw rolnych. W latach 1979-1980 została odbudowana po częściowym spaleniu. Obecnie jest własnością prywatną.

Opis

Zagroda znajduje się ok. 1,5 km na pd. od drogi łączącej Czerniejewo z drogą ekspresową S5 w miejscowości Wierzyce. Zespół zabudowań jest położony po wsch. stronie drogi prowadzącej do kolonii. Jego ośrodkiem jest podwórze o kształcie zbliżonym do kwadratu, wokół którego zostały rozmieszczone poszczególne budynki - chałupa kalenicowo wzdłuż granicy zach., obora - pd., a stodoła - wschodu. Zagroda jest otoczona płotem sztachetowym z bramą wjazdową i furtką po stronie zach. oraz furtką prowadzącą na pole po stronie wschodniej. Na podwórzu, przy pn. szczycie chałupy, znajduje się studnia z żurawiem.

Jednokondygnacyjny budynek mieszkalny jest usytuowany wzdłuż zach. granicy podwórza, w jego pd.-zach. narożniku. Został wzniesiony na rzucie prostokąta, z drewna, w konstrukcji sumikowo-łątkowej, na kamiennym fundamencie i podmurówce wykonanej z cegły. Bryła chaty jest prostopadłościenna, nakryta wysokim dachem dwuspadowym krytym strzechą. Na kalenicy, w połowie długości, jest widoczny murowany komin.

Na osi elewacji wsch. oraz zach. znajdują się otwory drzwiowe prowadzące do sieni. Elewacje szczytowe w partii dachu oszalowane są deskami.

Pomieszczenia we wnętrzu rozmieszczone symetrycznie po obu stronach sieni usytuowanej na osi budynku. Po jej stronie pn. znajduje się jedna duża izba, po stronie pd. - dwa mniejsze, zbliżone wielkością pomieszczenia.

Wzdłuż pd. granicy podwórza wznosi się jednokondygnacyjny budynek obory, na rzucie prostokąta, o prostopadłościennej bryle murowanej z cegły i otynkowanej, nakryty dachem dwuspadowym krytym dachówką. W pn. połaci dachu znajduje się wystawka zapewniająca dostęp do poddasza, nakryta odrębnym dachem dwuspadowym. Obora jest połączona z budynkiem mieszkalnym drewnianym łącznikiem, nakrytym dachem dwuspadowym.

Przy wsch. granicy podwórza jest usytuowana jednokondygnacyjna stodoła, wzniesiona na rzucie prostokąta z drewna w konstrukcji sumikowo-łątkowej, o prostopadłościennej bryle, nakrytej dachem dwuspadowym krytym gontem i oszalowanymi deskami szczytami dachu po stronie pn. i południowej. W elewacji zach. znajdują się trzy otwory drzwiowe, zamknięte dwuskrzydłowymi wrotami.

Dostęp do zabytku ograniczony. Własność prywatna.

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 24-10-2014 r.

Rodzaj: budynek mieszkalny

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_ZE.51790, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_ZE.3276