Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja


kościół XVI w. Brzeziny

Adres
Brzeziny

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. ropczycko-sędziszowski, gm. Wielopole Skrzyńskie

Zespół kościelny w Brzezinach stanowi interesujący przykład niejednorodnego czasowo kompleksu drewnianych budynków.

Kościół - pomimo znaczącej rozbudowy - zachował cechy gotyckiej budowli sakralnej, a stojąca obok niego dzwonnica z poł. XVIII w., nawiązuje do tradycji gotyckiej.

Historia

Początki parafii w Brzezinach datuje się na 2 poł. XIV w. Przypuszcza się, że obecny kościół został wzniesiony w k. XV w. Jego konsekracja nastąpiła w 1501 r. W pocz. XVI w. do kościoła od zach. dobudowano dzwonnicę, którą po poł. XVIII w. (pomiędzy l. 1757-1776) rozebrano, a na jej miejscu wzniesiono kruchtę. W tym czasie wzniesiono nową, wolnostojącą dzwonnicę. W 1 poł. XIX w. dobudowano do nawy od pn. kaplicę oraz przedsionki do tejże kaplicy, zakrystii i wejścia południowego. W 1843 r. przeprowadzono remont kościoła i dzwonnicy. Kolejne remonty przeprowadzono w r. 1903 i 1907 (nowy szalunek kościoła, pokrycie dachów blachą w miejsce gontu). W 1933 r. dokonano rozbudowy świątyni. Rozcięto kościół na styku nawy i prezbiterium, prezbiterium przesunięto ku wsch., i pomiędzy te człony świątyni wbudowano transept. Rozebrano dawną kruchtę od zach. i przedłużono nawę w kierunku zach. Od pd. do prezbiterium dobudowano nową zakrystię, a wokół nawy dodano soboty na słupach z zastrzałami.

Opis

Zespół położony jest ok. 200 m na pd. od drogi lokalnej Wielopole Skrzyńskie-Siedliska-Bogusz. Usytuowany jest na terenie opadającym łagodnie w kierunku potoku Brzezinka, teren przykościelny jest ogrodzony niskim drewnianym, zrębowym parkanem z daszkiem gontowym i otoczony starodrzewiem. Centralne miejsce placu zajmuje kościół. W niewielkiej odległości na zach. od kościoła znajduje się drewniana dzwonnica.

Kościół składa się z prostokątnego prezbiterium zamkniętego od wsch. trójbocznie, prostokątnej nawy, szerszej od prezbiterium oraz obszernego transeptu na skrzyżowaniu prezbiterium i nawy. Do prezbiterium od pd. i pn. przylegają prostokątne zakrystie. Nawę obiegają soboty. Bryła świątyni jest zwarta, pomimo wprowadzenia szerokiego transeptu. Prezbiterium i transept mają ściany równej wysokości. Ściany nawy są nieznacznie niższe, przy czym nawę i prezbiterium przekryto wysokim dachem dwuspadowym o tej samej szerokości i wspólnej kalenicy dzięki zastosowaniu systemu więźbowo-zaskrzynieniowego. Poprzeczny, dwuspadowy dach transeptu jest nieco niższy. Zaskrzynienia nawy przekryto daszkami pulpitowymi. Nieco niższe od prezbiterium są ściany obu zakrystii nakrytych dachami pulpitowymi. Nawę obiegają z trzech stron podcienia (soboty) wsparte na słupach z mieczowaniem. Na kalenicy dachu, na styku nawy i prezbiterium niewielka wieżyczka na sygnaturkę kryta blachą. Wszystkie dachy i ściany kościoła są pobite blachą. Kościół wzniesiony został z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej, w systemie więźbowo-zaskrzynieniowym, soboty w konstrukcji słupowej. Świątynię posadowiono na kamiennym podmurowaniu osłoniętym gontowym fartuchem. Ściany nawy zostały wzmocnione lisicami. Wszystkie ściany oszalowane zostały deskami w pionie z listwowaniem. Nad nawą i prezbiterium zachowała się storczykowa więźba dachowa. Nawa i prezbiterium nakryte są stropem płaskim. W nawie zachowane zaskrzynienia wsparte wtórnie smukłymi kolumnami o kompozytowych kapitelach. Dwie pary analogicznych kolumn wydzielają ramiona transeptu. Przy zach. ścianie nawy znajduje się rokokowy chór muzyczny (wyk. przez warsztat Tomasza Szalickiego przed 1772 r.) wsparty na czterech kolumnach, z wklęsło-wypukłą balustradą. Na ścianach starszej części kościoła zachowała się figuralna i ornamentalna polichromia późnorenesansowa z 1 poł. XVII w. (m. in. scena Sądu Ostatecznego w nawie). Ściany i strop transeptu dekoruje polichromia z 1960 r. wykonana przez Jerzego Ostrowskiego. Strop prezbiterium pokrywa polichromia z l. 1957-1958. We wnętrzu zachowane cenne wyposażenie: ołtarz główny z pocz. XVIII w., ołtarz boczny z 1 poł. XVIII w., cztery ołtarze w ramionach transeptu z 3 ćw. XVIII w. [po 1769 r.] (wyk. przez warsztat Tomasza Szalickiego), ambona z 2 ćw. XVIII w., późnogotycka grupa „Opłakiwanie Chrystusa”, chrzcielnice z 2 poł. XIV w. i k. XV w. Z brzezińskiego kościoła pochodzi gotycki tryptyk „Rodziny Marii” z pocz. XVI w. znajdujący się obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.

W niewielkiej odległości na zach. od kościoła znajduje się drewniana dzwonnica w typie wieżowym. Bryła obiektu jest prosta, zestawiona z dwóch graniastych członów - dolnego o zwężających się ku górze ścianach i górnego - izbicy z sześciobocznymi otworami głosowymi. Izbicę wieńczy dach namiotowy o falistych połaciach w kształcie dzwonu. Wzniesiona została w konstrukcji słupowej na podmurowaniu kamiennym. Ściany kondygnacji dolnej poszyte zostały gontem a kondygnację izbicy oszalowano deskami w pionie. Dach pokryty jest blachą.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 13-07-2015 r.