Historia

Kościół szpitalny pw. św. Ducha w Brzezinach ma piętnastowieczną metrykę. Pierwotna forma i lokalizacja świątyni nie są znane, zapewne był to kościół drewniany. Obecna budowla została wzniesiona w latach 1737-1750 (data „1737” na frontonie kościoła) z fundacji Józefa Lasockiego. Jako budowniczego kościoła wskazuje się Tomasza Bellotiego - architekta pracującego również przy świątyni reformackiej w Miedniewicach. Przy kościele pw. św. Ducha znajdował się przytułek dla ubogich, zwany wówczas szpitalem. Dom istniał już w 1775 roku. Składał się czterech izb, był przeznaczony dla ośmiu osób. Świątynia była odnawiana m.in. w 1861 roku. W czasie II wojny światowej hitlerowcy wykorzystywali kościół jako izbę zatrzymań urzędu pracy, później jako garaż i magazyn sprzętu straży pożarnej. W 1949 r. przybyła do Brzezin siostra Franciszka Wierzbicka z łódzkiego klasztoru sióstr bernardynek i zaczęła organizować życie zakonne. W 1952 r. przekazała organizację wspólnoty bernardynkom przybyłym z Chęcin wraz z przełożoną Magdaleną Jaroszyńską. Siostry zastały dwa oddzielne budynki: jeden czteropokojowy, przylegający do kościoła, drugi drewniany, częściowo zajęty przez dwie rodziny świeckie. Murowany klasztor, dobudowany do południowej ściany kościoła, powstał w latach 70. XX w.

Opis

Kościół usytuowany w zachodniej pierzei rynku, w jego południowo-zachodnim narożniku, u zbiegu z ul. T. Kościuszki. Odsunięty od linii ulicy, odgrodzony murem. Budowla barokowa, murowana z cegły, tynkowana. Kościół jednonawowy, nawa na planie prostokąta, z prostokątnym węższym prezbiterium zwróconym na zachód. Od zachodu na przedłużeniu prezbiterium prostokątna zakrystia i kruchta. Do ściany południowej dostawiony budynek klasztoru, wzniesiony na planie litery „L”. Korpus nawy wysoki, kryty dachem dwuspadowym, prezbiterium niższe, kryte dachem trójpołaciowym. Zakrystia i kruchta od zachodu niskie, parterowe, pod wspólnym dachem trójpołaciowym. Kruchta od wschodu parterowa, kryta dachem dwuspadowym. Trójprzęsłowa nawa świątyni nakryta sklepieniem kolebkowym na gurtach, w przęśle środkowym - z lunetami. We wschodnim przęśle nawy chór zakonny wsparty na szerokiej arkadzie. Jednoprzęsłowe prezbiterium i zakrystia nakryte sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, kruchta sklepiona kolebkowo z lunetami. Więźba dachowa drewniana, płatwiowa, pokryta blachodachówką. Posadzka w kościele wykonana z płyt marmurowych. Stolarka drzwiowa płycinowa, okienna jednoskrzydłowa, wielokwaterowa. Balustrada chóru drewniana. Ściany we wnętrzu nawy rozczłonkowane pilastrami. Centralnie na dłuższych ściana płyciny zamknięte łukiem pełnym. Fasada świątyni podzielona czterema pilastrami. Dwa pilastry narożne flankują wejście główne, wspierając belkowanie z gładkim fryzem i gierowanym gzymsem biegnącym pod okapem. Gzyms podokapowy kontynuowany na pozostałych ścianach świątyni. Centralnie nad kruchtą wschodnią między pilastrami widoczny fragment prostokątnej płyciny, nad nią pojedyncze okno, prostokątne, zwieńczone łukiem odcinkowym. Nad oknem data „1750”. Ścianę wieńczy trójkątny szczyt z żeliwnym krzyżem. Ściana północna korpusu podzielona dwoma pilastrami, zwieńczona profilowanym gzymsem. Ściana południowa gładka. W barokowym wystroju wnętrza szczególną uwagę zwraca umieszczony w ołtarzu cenny obraz z XVII w., przedstawiający Matkę Boską. Obok świątyni stoi murowana czworościenna dzwonnica o dwóch kondygnacjach, wzniesiona w 1. poł. XVIII w.

Zabytek dostępny. Kruchta kościoła otwarta cały dzień, zwiedzanie wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska OT NID w Łodzi, 18.08.2014 r.