Historia

Brześć Kujawski jako wczesnośredniowieczny gród z osadą położony był na terenie wsi Stary Brześć. W XIII wieku siedziba książąt kujawskich. W 1250 roku uzyskał prawa miejskie i lokację na nowym miejscu. Pierwszy ratusz wzniesiony został na Rynku. Jego dawna sylweta została umieszczona w panoramie miasta od strony zachodniej autorstwa Erika Dahlbergha, z 1657 roku. Niezachowany ratusz był piętrowym budynkiem ze szczytami od południa i północy. Od strony wschodniej do prostokątnego korpusu przylegała 3-kondygnacyjna wieża nakryta hełmem z latarnią. Tego samego roku podczas oblężenia miasta przez wojska szwedzkie uległ spaleniu. Jego pozostałości zachowały się do 1820 roku. Obecny ratusz jako budynek klasycystyczny został wybudowany w 1824 roku według projektu Henryka Marconiego, w północno-zachodniej części Rynku - obecnie plac Władysława Łokietka. Budynek w układzie osiowym północ-południe z elewacją frontową - wschodnią skierowaną w stronę placu Władysława Łokietka. Elewacja zachodnia skierowana na obszerny dziedziniec ograniczony od zachodu ul. Parkową. Do chwili obecnej pełni swoją funkcję jako siedziba Urzędu Miejskiego w Brześciu Kujawskim.

Opis

Budynek usytuowany jest w centrum lokacyjnego miasta, w zwartej zabudowie, w przedłużeniu ulicy Narutowicza. Elewacja wschodnia - frontowa stanowi zachodnią część zachodniej pierzei rynku - obecnie plac Władysława Łokietka. Murowany z cegły, na rzucie prostokąta, otynkowany, na ceglanych fundamentach, podpiwniczony fundamentach ceglanych, z portykiem na całej wysokości elewacji, ponad nim kwadratowa dwukondygnacyjna wieża zamknięta płaskim, otwartym tarasem. Budynek jest nakryty dachem dwuspadowym pokryty blachą miedzianą. Elewacja frontowa jest dziewięcioosiowa z trójosiową częścią środkową dzieloną pilastrami, poprzedzoną okazałym portykiem w wielkim po­rządku o czterech kolumnach w typie jońskim, dźwigają­cym belkowanie z trójkątny naczółkiem z gzymsem kostkowym (z herbem miasta). W strefie parteru, w części środkowej wejście główne zamknięte jest pół­koliście w profilowanym obramieniu, po bokach analogiczne, mniejsze, niższe wnęki. Okna parteru są prostokątne, ujęte w tynkowanym boniowaniu. Okna piętra w profilowa­nych opaskach, z naczółkiem ponad nim. Wieża odpowiadająca szerokością portykowi jest kwadratowa, o dwóch kondygnacjach, przedzielona i zwieńczona profilowanymi gzymsami. Naroża są ujęte boniowaniem w tynku. Na wieży znajduje się taras otoczony balustradą i wejście z nadświetlem promienistym. Elewacja zachodnia - tylna jest dziewięcioosiowa, na piątej osi parterowa, otynkowana dobudówka, nakryta dachem płaskim. Kondygnacje dzieli jasno otynkowany pas, całość wieńczy prosty gzyms. Okna są prostokątne, bez profilowanych opasek. Elewacja zachodnia wieży wychodząca z kalenicy dachu, ujęta jest po bokach kominami z pionowym boniowaniem pomiędzy nimi, powyżej gzyms kostkowy z metalową balustradą pomiędzy kominami przestającymi ponad taras. Na trzeciej osi od południa znajduje się wejście od dziedzińca. Układ wnętrz jest dwutraktowy, z sienią na planie koła i klatką schodową pośrodku, na osi traktu przedniego przekryty kolebką. Dodatkowe schody w trakcie tylnym znajdują się przy wejściu z podwórza.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Mirella Korzus, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.11.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Ratusz, Brześć Kujawski oprac. Chodkowska W., 1988, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Włocławku oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Kuliński S. Monografia Brześcia Kujawskiego, Włocławek 1935 s. 90,  (reprint, Włocławek 2010).
• Dzianisz P. Powstanie styczniowe na Kujawach. Bydgoszcz 1966, s. 139.
• Jerzy Z. Łoziński J. Z, Miłobędzki A., Atlas zabytków architektury w Polsce. Warszawa 1967. s. 45.
• Monografia Brześcia Kujawskiego, Włocławek 1970. s. 192.
• Zabytki architektury województwa bydgoskiego. Bydgoszcz 1974.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Dawne województwo bydgoskie,  z. 18, Warszawa 1988.