Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek - Zabytek.pl

Adres
Brynek, Park 5

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. tarnogórski, gm. Tworóg

Pałac w Brynku należy do grupy najokazalszych rezydencji możnowładczych na Górnym Śląsku.

Jest przykładem późnego, wzniesionego na początku XX w., założenia w stylu neobarokowym, nawiązującego do barokowych rezydencji francuskich. O istotnej wartości obiektu świadczy nie tylko nieprzekształcona, monumentalna forma zewnętrzna, ale również bardzo dobrze zachowana część autentycznych wnętrz z czasów Henckel von Donnersmarcków, jak również rozległe otoczenie, w tym park krajobrazowy wraz z liczną zabudową towarzyszącą.

Historia

Pałac w pierwotnej, klasycystycznej formie został wzniesiony w 1829 r. z inicjatywy ówczesnych właścicieli dóbr w Brynku, Połomii, Hanusku, Brzeźnicy i Pusce, rodziny Rosenthalów. Po przejściu majątku w latach 60. XIX w. w ręce Ottona von Rosenthala, obiekt rozbudowano i przekształcono w 1872 r. w stylistyce neorenesansowej wg proj. Karla Lüdecke. Niewielki, założony na prostokątnym rzucie korpus pałacu powiększono o usytuowane od wschodu i zachodu skrzydła boczne, ponadto urozmaicono bryłę ozdobnym ryzalitem zwieńczonym szczytem z trójkątnymi przyczółkami od frontu, a od strony ogrodu dwiema wieżami inspirowanymi nowożytnymi rozwiązaniami francuskimi. Wokół rezydencji założono obszerny park angielski, znacząco powiększony od wschodu na początku XX w. W latach 1905-1908 z inicjatywy ówczesnego właściciela, hrabiego Hugona Henckla von Donnersmarcka, pałac ponownie gruntownie rozbudowano, a raczej wzniesiono na starych fundamentach wg projektu Karla Grossera w stylu klasycyzującego neobaroku, w formie zachowanej do chwili obecnej. Na początku XX w. na wschód od pałacu wzniesiono kompleks zabudowy towarzyszącej, w tym dom ogrodnika, stajnie z ujeżdżalnią, wozownię i wieżę wodną w typie północnego budownictwa ceglanego. W okresie powojennym pałac przeznaczono na siedzibę szkoły leśnej. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu w latach 60. wzniesiono współczesny, niedostosowany formą budynek Technikum Leśnego, a pałac przeznaczono na szkolny internat.  

Opis

Założenie pałacowo-parkowe rozlokowane jest na południowy wschód od zabudowy Brynka, na terenie ograniczonym od północy rzeką Stołą i obszarami leśnymi , a od południa drogą z Tarnowskich Gór w kierunku Lublińca. Pałac znajduje się w głębi zachodniej części rozległego parku w stylu angielskim, przechodzącego naturalnie od północy i wschodu w las. Na wschód od pałacu znajduje się kompleks ceglanej, uproszczonej zabudowy towarzyszącej z początku XX w., tj. m.in. zespół dawnej stadniny ze stajnią, maneżem, wozownią, wieżą wodną, oficyną i budynkami gospodarczymi, XIX-w. klasycyzująca oficyna tzw. Biała Willa, ponadto zespół zabudowy ogrodniczej, w tym tzw. Domek Myśliwski, pozostałości oranżerii i domek ogrodnika. We wschodniej części parku ulokowano zespół leśniczówki w stylu alpejskim. Z kolei w zachodniej części parku, w rejonie bramy wjazdowej, rozlokowano kompleks zabudowy ciepłowniczej, w tym budynek mieszkalny obsługi oraz kotłownia z kominem z 1908 r., pralnią i wozownią, a także tzw. Czerwoną Willę. Funkcjonalne uzupełnienie wymienionej zabudowy stanowią liczne wtórne obiekty, a także dwie ocalałe, neobarokowe kordegardy. Pałac jest obiektem murowanym z cegły, wzniesionym na rzucie podkowy z otwartym dziedzińcem od północnego wschodu, złożonego ze skrzydła głównego na osi wschód-zachód, dwóch skrzydeł bocznych oraz ulokowanej od zachodu niewielkiej, półkoliście zamkniętej kaplicy, skomunikowanej za pomocą łącznika. W widoku pałacu dominuje okazałe, jednopiętrowe skrzydło główne zwieńczone wysokim dachem mansardowym z lukarnami, zaakcentowane od frontu trójosiowym ryzalitem, a od strony ogrodu ujęte dwiema czterokondygnacjowymi wieżami zwieńczonymi cebulastymi hełmami. Znacznie niższe, dwupiętrowe skrzydła boczne przekryte są analogicznymi dachami mansardowymi, podobnie jak jednokondygnacyjna kaplica zwieńczona niewielką sygnaturką. Układ wnętrz reprezentacyjnego skrzydła głównego zakomponowano dwutraktowo, częściowo z korytarzem między traktami, z kolei rozplanowanie skrzydeł bocznych składa się z jednego traktu pomieszczeń skomunikowanych z korytarzem. Na osi skrzydła głównego ulokowano reprezentacyjną klatkę schodową zdobioną oryginalną balustradą tralkową z dekoracyjnymi postumentami pod pozłacane kinkiety oraz marmurowymi postumentami pod wazy. Klatka połączona jest od północnego zachodu z okazałym holem prowadzącym do sali balowej, przekrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami, wspartym na kolumnach i zdobionym bogatą dekoracją sztukatorską o charakterze neorokokowym. Spośród reprezentacyjnych pomieszczeń pałacu zachował się m.in. historyczny, neoklasycystyczny wystrój i wyposażenie dawnej sali balowej (obecnie auli szkolnej) z galerią na kolumnach, ulokowanej w zachodniej części skrzydła głównego, na który składają się m.in. marmurowe kolumny i pilastry w wielkim porządku, wspierające wydatne, pozłacane belkowanie, a także kasetonowy strop zdobiony dekoracją sztukatorską oraz marmurowy kominek. W południowo-wschodnim narożniku piętra skrzydła głównego mieści się dawna biblioteka z autentycznymi, drewnianymi okładzinami zdobionymi ornamentem o charakterze neorenesansowym, parkietami oraz kamiennym kominkiem, skomunikowana z sąsiadującym, ulokowanym we wschodniej wieży kameralnym pokoikiem konferencyjnym zdobionym polichromiami roślinnymi, natomiast tzw. sekretnymi schodami z historyczną salą bilardową w przyziemiu. Wnętrze zakomponowanej na rzucie prostokąta o krótszych bokach zamkniętych półkoliście, salowej kaplicy pw. św. Franciszka z Asyżu i św. Hurberta, nakryte jest sklepieniem kolebkowym i hemisferycznym. Od wschodu, na piętrze na kaplicę otwarta jest dwuarkadowo loża właścicieli, skomunikowana w reprezentacyjnymi pomieszczeniami pałacu. Wystrój i wyposażenie kaplicy, poza witrażem z przedstawieniem pokłonu Trzech Króli oraz malarskimi zdobieniami w loży, mają charakter współczesny. Symetryczna, zaakcentowana dość bogato zastosowanym detalem architektonicznym kompozycja wieloosiowych elewacji podkreśla monumentalny charakter pałacu. Zgodnie z klasycznym kanonem kompozycji zastosowano horyzontalny podział elewacji, wyodrębniając wysoką, boniowaną strefę cokołową oraz zwieńczenie w formie gzymsu ząbkowego. Płaszczyzny ścian w skrzydle głównym urozmaicono za pomocą symetrycznie rozmieszczonych pomiędzy otworami okiennymi lizen wspierających optycznie gzyms. W zależności od kondygnacji, zróżnicowano wielkość i kształt, bądź też formę opasek i neobarokowych zwieńczeń otworów okiennych. Trójosiowy ryzalit środkowy w fasadzie głównej (północno-wschodniej), poprzedzony portykiem kolumnowym skomunikowanym z półkolistym podjazdem, zaakcentowano symetrycznie rozmieszczonymi pilastrami wspierającymi rozbudowane belkowanie zwieńczone rzeźbami przedstawiającymi personifikacje myślistwa, rolnictwa, przemysłu i rybołówstwa. Z kolei oś fasady od strony ogrodu (południowo-zachodnia) urozmaicono wkomponowaniem otwierającego się na taras portyku kolumnowego oraz loggii powyżej. Rezydencja otoczona 36-hektarowym parkiem krajobrazowym z rozległymi osiami i polanami widokowymi. Wśród cennego starodrzewu znajduje się m.in. przykłady choiny kanadyjskiej, daglezji, buków, świerków białych, cyprysy, żywotniki, wiązy, lipy i dęby szypułkowe. Na północ od pałacu park rozwiązany jest w formie rozległego gazonu uzupełnianego grupami ozdobnych krzewów i drzew, z kolei od południa i zachodu ma formę nieregularnego gazonu przylegającego do tarasu pałacowego. W południowo-wschodniej części parku wydzielony jest kilkuhektarowy, założony w 1946 r., szkolny ogród botaniczny z niewielkim stawem, alpinarium i torfowiskiem.

Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania obiektu po wcześniejszym kontakcie z dyrekcją szkoły.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 28.08.2015 r.

Bibliografia

  • Duncker A., Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie, Berlin 1875-1877, T. 14, il. 815.
  • Kozina I., Pałace i zamki na pruskim Górnym Śląsku w latach 1850-1914, Katowice 2001, s. 79-80.
  • Karta ewidencyjna Zespół pałacowo-parkowy (w Brynku), oprac. J. Sawiński, 2008, Archiwum NID.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI: Województwo katowickie, z. 12: Powiat tarnogórski, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.), s. 1-2.
  • Krawczyk J. A., Kuzio-Podrucki A., Śląskie zamki i pałace Donnersmarcków, Radzionków 2011, s. 20-42.
  • Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 150-151.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.98724, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.318874