Wyróżnia się położeniem w terenie na wzgórzu dominującym nad okolicą oraz wielowiekową i złożoną historią.

Usytuowanie i opis

Grodzisko jest położone na gruntach wsi Bronisławka, na jej północno-zachodnim skraju, tuż przy granicy z Grabowcem, ale w literaturze znane jest jako grodzisko i zamczysko w Grabowiec. Usytuowane jest na dominującym nad okolicą wzgórzu „Góra Zamkowa”. Od zachodu i północy otacza je dolina rzeki Kalinówki, natomiast u podnóża wzniesienia od strony zachodniej biegnie szosa w kierunku Hrubieszowa i Zamościa.

Wzniesienie, na którym usytuowana była zabudowa grodu a następnie zamku, zostało od wschodu i południa sztucznie oddzielone fosą od reszty cypla lessowej wierzchowiny i tworzy owalną w kształcie formę terenową o wymiarach około 60 x 110 m i wysokości względnej ok. 35 m. Z całego założenia obronnego przetrwały do dzisiejszych czasów jedynie pozostałości fosy, czytelne fragmentarycznie od strony południowej i wschodniej, od strony zachodniej przechodzące w niewielkie plateau. Od strony wschodniej zachowały się także fragmenty wałów. Na zachodnim skraju zamczyska znajduje się duży kopiec ziemny z trzema krzyżami na szczycie, który usypano w czasie powstania styczniowego. Obecnie całe wzgórze jest zadbanym nieużytkiem i porastają go drzewa i krzewy.

Historia

W oparciu o odsłonięte nawarstwienia kulturowe oraz pozyskaną ceramikę i inne zabytki ruchome ustalono, że we wczesnym średniowieczu (od XII wieku) funkcjonował na terenie dzisiejszej Bronisławki gród, a następnie od XIV do XVIII wieku zamek obronny. W pradziejach istniało osadnictwo związane z neolityczną kulturą lubelsko-wołyńską.

Grabowiec wymieniają źródła ruskie już w 1208 roku, natomiast gród Grabowiec po raz pierwszy wzmiankowany był w kronice halicko-wołyńskiej w 1268 roku. Zamek w Grabowcu wymieniany był wielokrotnie w przekazach pisanych. Po 1772 roku przestał pełnić funkcję siedziby starosty i został zamieniony na więzienie, w 1807 roku sprzedany przez państwo przeszedł na własność Feliksa Radziejowskiego, przed 1819 rokiem i w 1837 roku w większości rozebrany. Do literatury grodzisko wprowadził S. Nosek w 1957 roku.

Stan i wyniki badań

Badania powierzchniowe AZP wykonane zostały w 1971 i 1995 roku. Badania wykopaliskowe na stanowisku przeprowadzili w 1968 roku Andrzej Kutyłowski i Jan Gurba z Katedry Archeologii (obecnie Instytut Archeologii) Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Założono wówczas na szczycie wzgórza - grodziska 2 wykopy sondażowe o wym. 5 x 10 m przy dawnych wkopach po międzywojennych amatorskich poszukiwaniach, jeden w jego części zachodniej, drugi w części północno-wschodniej. Eksplorowano warstwy przemieszane nie dochodząc do poziomu calca (wykop nr 1 wyeksplorowano do gł. 130 cm, wykop nr 2 do głęb. 210 cm). W 1971 roku prace wykopaliskowe na obiekcie prowadziła Maria Supryn z PP PKZ Odział w Lublinie. Tuż przed przystąpieniem do badań wykopaliskowych wykonano 16 odwiertów geologicznych w wybranych punktach grodziska w celu wstępnego rozpoznania poziomu zalegania calca i miąższości warstwy kulturowej. Badania realizowano eksplorując 6 wykopów badawczych: wykop nr 1 o wym. 5 x 5 m w zachodniej części wzgórza poszerzając od zachodu wykop badawczy z 1968 roku, wykop nr 2 o wym. 5 x 5 m w północnej części wzgórza poszerzając wykop z 1968 roku od zachodu, wykop nr 3 o wym. 5 x 5 m w centralnej partii wzgórza, wykop nr 4 o wym. 5 x 2,5 m u wylotu drogi prowadzącej na wzgórze, po wewnętrznej stronie wałów gdzie przewidywano lokalizację konstrukcji bramnych, wykop nr 5 o wym. 5 x 2 m w fosie oraz wykop nr 6 o wym. 3 x 1,5 m na wzgórzu sąsiadującym z górą zamkową w celu stwierdzenia śladów osadnictwa otwartego. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska wykonali Kazimierz Bęcek i Jan Smok w 1986 roku.

Na podstawie badań ustalono trzy fazy użytkowania „Wzgórza Zamkowego”. Najstarsza faza związana jest z osadnictwem pradziejowym neolitycznym. Z tego okresu pochodzą ułamki ceramiki naczyniowej, zabytki kamienne i krzemienne oraz grób szkieletowy kultury lubelsko-wołyńskiej. Z drugą fazą, której początek przypada na XII wiek, związane jest funkcjonowanie grodu. Ustalono w wyniku badań, że przed przystąpieniem do jego budowy zniwelowano sztucznie część terenu wzgórza. Z grodem związane są fragmenty dwu obiektów zarejestrowanych w niższych poziomach wykopu nr 1: najprawdopodobniej budynku mieszkalnego oraz pozostałości wgłębienia celowo przygotowanego pod palenisko lub fragmentu większego obiektu mieszkalnego. Z tego okresu pochodzą także odkryte w wykopie nr 4 umocnienia w postaci ziemnych wałów bez dodatkowych umocnień w postaci konstrukcji drewnianych, oraz cztery jamy najprawdopodobniej zasobowe odkryte w wykopie nr 3. Trzecia faza związana z funkcjonowaniem zamku od XIV wieku czytelna jest w różnym stopniu. Niewiele pozostało materiałów pochodzących z jej początków, tj. XIV-XV wieku, ale także z XVI i XVII wieku, prawdopodobnie zniwelowanych w dużym stopniu około 2 poł. XVII wieku, kiedy zamek został poddany generalnej odbudowie. Wówczas pogłębiona została także fosa, dlatego w jej wypełnisku o miąższości od 0,30 do 1,40 m zarejestrowano wyłącznie zabytki nowożytne (głównie z XVII-XVIII wieku). Miąższość warstw użytkowych na majdanie grodziska dochodziła do około 4 m. Z nowożytną zabudową majdanu (sprzed przebudowy zamku) należy łączyć warstwę gruzu kamienia wapiennego odkrytą w wykopie nr 2, którą interpretuje się jako warstwę nasypowego rumoszu, który miał służyć umocnieniu obrzeża płaszczyzny wzniesienia lub jako rozsypisko po zniszczonym i bliżej nieokreślonym obiekcie architektury.

We wszystkich eksplorowanych wykopach badawczych zebrane zostały liczne zabytki ruchome. Były to przede wszystkim fragmenty naczyń glinianych, a także kafli piecowych, naczyń szklanych, zabytki metalowe, kościane i kamienne. Wśród zabytków ruchomych wyróżniają się monety: srebrny półtorak koronny Zygmunta III Wazy z 1625 roku, tegoż króla srebrny szeląg litewski z 1626 roku i miedziany szeląg koronny Jana Kazimierza z 1666 roku kamienne formy odlewnicze z XII-XIV w.; żelazne groty bełtów do kusz i groty strzał do łuku z XIII w.; fragmenty szklanych bransolet z XII-XIII w.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 14-02-2015r.