Historia

Brody (Pförten) zostały założone w średniowieczu przy szlaku handlowym prowadzącym z Gubina do Żar. Nazwę wsi Förten po raz pierwszy odnotowano w dokumentach w 1389 roku. Prawdopodobnie około połowy XV w. od rodziny von Dohna przejęli ją na własność Bibersteinowie z Żar. Dzięki ich inicjatywie Brody otrzymały prawa miejskie. Jako miasto po raz pierwszy wymieniono w 1454 r., jednak fakt ten nie spowodował początkowo większych zmian w ich rozwoju gospodarczym i urbanistycznym. Po wygaśnięciu linii von Biberstein-Forst (1667 – śmierć Ferdinanda II von Bibersteina), dominium Brody zostało zjednoczone z dominium w Forst i następnie przejęte przez hrabiego Ulricha von Promnitza. Za czasów Promnitzów w miasteczku zbudowano rezydencję, odlewnię mosiądzu, hutę żelaza oraz wytwórnię drutu. Po wygaśnięciu linii rodu von Promnitz z Brodów, własność kupił w 1726 r. hrabia von Watzdorf, który w 1740 sprzedał je wraz z należącymi do niego majątkami ziemskimi hrabiemu Heinrichowi von Brühlowi, pierwszemu ministrowi króla Augusta III. W latach 1741-1749 nastąpiły znaczne zmiany w urbanistyce Brodów. Przebudowano pałac i park, a także terenu miasteczka. Nadworny architekt Augusta III Johann Christoph Knöffel wyprostował i poszerzył główną ulicę, którą w połowie przecinała droga prowadząca do zamku. Rozwój przestrzenny i ekonomiczny miasteczka został zachwiany podczas wojny siedmioletniej (1756-1763). Po zajęciu Saksonii przez Prusy doszło do upadku rezydencji oraz przemysłu metalurgicznego. W rękach Brühlów dominium pozostawało do II wojny światowej. Pomimo dewastacji oraz zniszczeń, mających miejsce w czasie wojny siedmioletniej, a następnie II wojny światowej, w Brody zachowało się jeszcze wiele elementów charakterystycznych dla barokowych założeń rezydencjalnych.

Opis

Jeden z wjazdów do Brodów prowadzi przez bramę miejską. Pierwotnie istniejące trzy bramy nie były elementem obwarowań, ponieważ takich w mieście nigdy nie wzniesiono. Przez bramy, które stanowiły symboliczny fragment kompozycji przestrzennej całego założenia, prowadził wyjazd do Forstu, Gubina i Lubska. Zachowaną bramę, od strony miasta Forst, zbudowano w 1748 r. na pamiątkę wizyty w Brodach króla Augusta III. Podczas przebudowy w 1928 r. dokonano zmiany kształtu przejazdu z półkolistego na prostokątny. U góry umieszczono kartusz z herbem Brühlów. Na bramie wyryto po łacinie napis, który przypomina Heinricha Brühla jako twórcę nowego założenia urbanistycznego. Za bramą znajduje się szeroka ulica, przy której zachowała się osiemnastowieczna zabudowa.

Centralną budowlą założenia pałacowo-parkowego jest duży dwupiętrowy barokowy pałac. Zbudowano go na miejscu starszej budowli piętrowej z lat 1670-1674, wzniesionej na rzucie podkowy za czasów Promnitzów. Wykorzystując mury starszego pałacu m.in. zmodernizowano wnętrza i zbudowano w głównym hallu reprezentacyjną klatkę schodową. Wprowadzono także, zarówno we wnętrzach, jak i na elewacjach, całkiem nowy wystrój architektoniczny. W tym czasie budowlę nakryto dachem mansardowym. Do wnętrza prowadziły szerokie schody, które ozdabiały rzeźby czterech Atlasów podtrzymujących balkon. Wyposażenie pałacu stanowiły kosztowne meble, gobeliny, porcelanowy serwis miśnieński, cenne obrazy, wśród nich dzieła Tycjana, Rubensa i Cranacha. Podczas wojny siedmioletniej (1758), pałac spalił oddział huzarów. Jego odbudowa miała miejsce dopiero około połowy XIX w., kiedy to budowlę nakryto dachem płaskim. W latach 1919-1920 przywrócono dach mansardowy. W 1945 r. pałac ponownie spłonął. Obecnie odbudowana bryła jest nakryta nowym dachem mansardowym.

Obok pałacu stoją dwie dwukondygnacyjne oficyny. Zbudowano je w latach 1741-1753 na rzucie prostokąta i nakryto dachami dwuspadowymi z lukarnami, przechodzącymi w mansardowe. Budynki ozdabiają pilastry, dodatkowo w partii środkowej podtrzymujące naczółki z rokokową sztukaterią. W jednej, wyremontowanej oficynie mieści się hotel i restauracja.

Z tyłu pałacu znajduje się rozległy park, założony w drugiej połowie XVII w. przez Promnitzów jako ogród typu francuskiego. Otaczał on pałac z trzech stron i łączył się z jeziorem. W latach czterdziestych XVIII wieku park został przez Brühla poszerzony od strony północnej i ozdobiony fontannami oraz kamiennymi posągami. Po zniszczeniu pałacu w 1758 r. przystąpiono do jego odbudowy. Utworzono wówczas park krajobrazowy, który powiększono o fragment lasu oraz włączono w jego obręb jezioro. Na jeziorze usypano wyspy. Założenie krajobrazowe przetrwało do czasów obecnych. W parku zachowały się m.in. krzyżujące pod kątem prostym aleje lip drobnolistnych, aleja kasztanowców białych, dwa potężne platany klonolistne, sosny czarne, płaczący buk, tulipanowce amerykańskie i dąb biały.

Budynki można oglądać od zewnątrz, tylko oficyna jest dostępna w środku (hotel, restauracja). Park jest dostępny przez cały rok.

Oprac. dr Krzysztof Garbacz, OT NID w Zielonej Górze, 28.12.2017 r.