kościół parafialny pw. św. Katarzyny - Zabytek.pl
Adres
Brodnica, Farna 1
Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. brodnicki, gm. Brodnica (gm. miejska)
We wnętrzu, z zachowanym gotyckim detalem architektonicznym wykonanym ze sztucznego kamienia, cegły i drewna (konsole, baldachimy, głowice służek). Szczególnie cenną ozdobą są drewnie, gotyckie figury apostołów.
Historia
Kościół pw. św. Katarzyny był wznoszony etapami, z fundacji zakonu krzyżackiego albo plebana Mikołaja Wolwelina z Sandomierza. Prawdopodobnie w 1310 roku rozpoczęto budowę prezbiterium, w latach 1340-1370 wzniesiono halowy korpus; w 2. połowie XIV wieku przesklepiono całe wnętrze i powstała część zachodnia kościoła z jedną z dwóch zaplanowanych wież (w jej przyziemiu usytuowano kaplicę pw. Św. Krzyża z wystającą od południa 3-bocznie zakończoną apsydą). W 1660 roku nastąpiła druga konsekracja kościoła św. Katarzyny (nie jest znana data pierwszej), dokonała jej biskup Adam Kos. W latach 1907-1908 oraz w 1927 roku wykonano renowację szczytu prezbiterium. W latach 1994-1997 przeprowadzono remont świątyni polegający na malowaniu wnętrza, remoncie wieży oraz konserwacji dwunastu drewnianych gotyckich rzeźb apostołów.
Opis
Kościół parafialny położony jest na terenie zespołu staromiejskiego, na północny-wschód od Dużego Rynku, przy ulicy Farnej. Teren przykościelny otoczony jest od południa i wschodu ceglanym murem. Korpus gotyckiej, orientowanej świątyni został wzniesiony na planie czteroprzęsłowego prostokąta z przyległym od wschodu trójprzęsłowym, prostokątnym prezbiterium, do którego od strony północnej przylega kwadratowa zakrystia (podobna istniała przy ścianie południowej), od zachodu prostokątna wieża, kruchta wejściowa i Kaplica Chrystusa Króla. W jednorodnej, halowej bryle, dominuje masywna wieża zwieńczona ośmioboczną iglicą. Korpus nawowy i prezbiterium kryte są osobnymi, dwuspadowymi dachami. Kościół wzniesiony został z cegły w wątku wendyjskim i polskim z użyciem cegły zendrówki, układanej w romby oraz litery „W” i „V”. Ostrołukowe otwory okienne są obustronnie rozglifione. Nawa główna, prezbiterium, kaplica Chrystusa Króla i przedsionek przykryte są sklepieniem gwiaździstym, sześcioramiennym, zaś zakrystia, nawy boczne i kaplica św. Krzyża sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Elewacje boczne z ostrołukowymi oknami, między którymi znajdują się skarpy, przy elewacjach północnej i południowej korpusu obecne są niskie kruchty, zaś w części zachodniej elewacji południowej trójboczna absyda kaplicy. Elewacja zachodnia jest niesymetryczna, na osi z portalem wejściowym zamkniętym trójlistnie; w części południowej elewacji wieża, w dolnej partii z niskim ostrołukowym wejściem do kaplicy św. Krzyża. Wieża zwieńczona jest krenelażem i ośmioboczną iglicą. W części północnej elewacji, w górnej partii dwa schodkowe szczyty, powyżej których widoczny trójkątny szczyt korpusu zdobiony lizenami, sterczynami i ostrołukowymi blendami. Elewacja wschodnia jest jednoosiowa, z wysokim, zamurowanym, ostrołukowym otworem okiennym, zwieńczona schodkowym szczytem ze sterczynami i z ażurowym wypełnieniem (kolistymi przeźroczami z wimpergami). Wnętrze z niskimi 8-bocznymi filarami wspierającymi profilowane arkady międzynawowe. W nawie głównej i prezbiterium widoczne są sklepienia gwiaździste z rzeźbionymi zwornikami wykonanymi ze sztucznego kamienia z 2. połowy XIV wieku, zdobione różnorodnymi przedstawieniami figuralnymi i zoomorficznymi. Ściany korpusu oraz sklepienia pokrywa gotycka polichromia z ornamentem roślinnym, fragmentami scen figuralnych, oraz banderoli z minuskułowymi napisami. Wyposażenie kościoła stanowi: zespół gotyckich drewnianych rzeźb przedstawiających 12 apostołów umieszczonych przy filarach nawy głównej, na kamiennych konsolach z 4. ćwierci XIV wieku, barokowy ołtarz główny z połowy XVII wieku z obrazem Koronacji NMP; ołtarze boczne z XVII i XVIII wieku, późnobarokowa ambona z 2. ćwierci XVIII wieku, granitowa, sześcioboczna chrzcielnica pochodząca z XV wieku, gotycko-renesansowe stalle.
Zabytek dostępny dla zwiedzających, kościół otwarty podczas nabożeństw.
Oprac. Marzenna Stocka, OT NID w Toruniu, 22.10.2014 r.
Bibliografia
- Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, t. 3, Dekanat brodnicki, 1998, s. 43-65.
- Szkice brodnickie, t. 2, red. K. Grążawski, Brodnica 2006, s. 47.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.123765, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.216859