Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac - Zabytek.pl

pałac


pałac 1920 - 1930 Bratoszewice

Adres
Bratoszewice, Plac St. Staszica 12

Lokalizacja
woj. łódzkie, pow. zgierski, gm. Stryków - obszar wiejski

Przykład monumentalnego założenia pałacowo-parkowego w stylu eklektycznym - nurtu stylu dworkowego 2.

i 3. dekady XX w., odpowiadającego romantycznym dążeniom do kształtowania stylu narodowego i poszukiwania ideału dworu polskiego.

Historia

Pierwsze wzmianki dotyczące Bratoszewic pochodzą z poł. XIV w. Miejscowość była siedzibą rodową Bratoszewskich herbu Prawdzic, w XV w. przeszła na własność rodziny Oporowskich herbu Sulima, w XVI w. - Goślubskich, zwanych odtąd Bratoszewskimi herbu Sulima. Co do lokalizacji siedziby pierwszych właścicieli wówczas jeszcze miasta (Bratoszewice utrzymały prawa miejskie do 1661 r.), zakłada się, że mógł to być dwór na kopcu, zlokalizowany na wyspie na stawie po północnej stronie alei prowadzącej do dzisiejszego pałacu. Przypuszczenia te nie są jednak potwierdzone badaniami. W XVIII w. właścicielami wsi Bratoszewice byli Czarneccy. Wawrzyniec Czarnecki herbu Łodzia sprawował w 2. poł. XVIII w. urząd regenta grodzkiego łęczyckiego, podstarościego, podczaszego inowłodzkiego i stolnika. Feliks, syn Wawrzyńca i Ewy z Nowowiejskich Czarneckiej, był szambelanem Stanisława Augusta Poniatowskiego, później senatorem i wojewodą. Po śmierci Feliksa Czarneckiego dobra należały do Wincentego Matuszewskiego herbu Topór, później do Augusta Lemańskiego, a od 1885 r. do Stefanii (córki Augusta Lemańskiego) i Wacława Rzewuskich herbu Krzywda. Po Wacławie Rzewuskim majątek objął w 1911 r. jego syn Kazimierz, zlecając w 1921 r. budowę ob. pałacu przyjacielowi, warszawskiemu architektowi Juliuszowi Nagórskiemu. Prace wykończeniowe trwały do 1927 roku. Kazimierz Rzewuski traktował pałac jako letnią rezydencję, dobrami administrował Michał Korybut-Szymanowski. Po II wojnie światowej w ramach reformy rolnej część majątku rozparcelowano, część przeszła na własność Skarbu Państwa i została przekształcona w państwowe gospodarstwo rolne. W 1958 r. w pałacu otwarto Roczną Szkołę Rolniczo-Gospodarczą dla dziewcząt, w 1962 r. Technikum Wodno-Gospodarcze. W 1969 r. obok głównej alei dojazdowej na terenie parku wzniesiono dodatkowy budynek szkolny, całkowicie rozbijając spójność kompozycyjną parku i pałacu. W 1984 r. w pałacu wybuchł pożar, w wyniku którego został uszkodzony dach. Remont budynku rozpoczęto w 1988 r., ale w 1990 r. prace przerwano - od tego czasu obiekt jest nieużytkowany.

Opis

Zespół ulokowany w centrum wsi, od południowego zachodu ograniczony ruchliwą drogą z Łodzi w kierunku Łowicza i Warszawy. Pałac i zabudowania folwarczne położone w części południowo-zachodniej założenia, bliżej wsi, park rozplanowany w kierunku północno-wschodnim. Wjazd główny do pałacu prowadzi przez reprezentacyjną bramę od strony drogi Łódź-Głowno-Łowicz. Do pałacu prowadzi aleja kasztanowców. Styl pałacu w Bratoszewicach bywa określany mianem „dworkowego”, charakterystycznego dla polskiej architektury 2. i 3. dekady XX w. - czasu dążenia do określenia stylu narodowego i poszukiwania idealnego kształtu dworu polskiego. Bryła łączy cechy pałacu francuskiego (mansardowe dachy, układ z frontowym dziedzińcem honorowym flankowanym skrzydłami bocznymi) i tradycyjnego osiemnastowiecznego dworu polskiego z czterema narożnymi alkierzami. Do tego ostatniego wzoru nawiązują również: czterokolumnowy portyk, parterowość, brak poziomych podziałów elewacji przy wykorzystaniu silnych podziałów pionowych. Pałac jest budynkiem parterowym z użytkowym poddaszem. Murowany z cegły pełnej na zaprawie cementowo-wapiennej. Dachy w konstrukcji drewnianej, kryte papą i blachą na zakładkę. Rzut obiektu oparty na kwadracie. Mimo że bryła jest bogato rozczłonkowana, to jednak regularne zestawienie tworzących ją wielościanów oraz jednorodny detal architektoniczny i jednakowa forma dachów pozwalają odbierać ją jako spójną i harmonijną. Wspólnymi elementami elewacji, podkreślającymi ich horyzontalizm, są: niski cokół, fryz z profilowanym gzymsem wieńczącym, linia załamania mansardowego dachu. Ujednolicone są ponadto formy otworów okiennych na różnych poziomach. Elewacja północna - frontowa - symetryczna, z umieszczonym na osi czterokolumnowym klasycznym portykiem wysokości dwóch kondygnacji. Piętrowe skrzydła boczne są nieco wyższe od korpusu głównego. Ich fasady zarówno od strony dziedzińca, jak i od strony frontu są trójosiowe. Elewacja wschodnia trójczłonowa. Przed ścianą budynku rozciąga się taras, z którego w stronę ogrodu prowadzą lustrzane schody. Na osi portyk wsparty na dwóch półkolumnach i dwóch parach kolumn o jońskich głowicach, które wspierają balkon na rzucie półkola, zdobiony kutą balustradą. W ścianie na wysokości balkonu znajdują się trzy osie. Środkowa to otwór drzwiowy zwieńczony łukiem pełnym, zamkniętym gzymsem z kluczem w formie wolutki. Nad gzymsem po obu stronach woluty umieszczono dekorację kwiatową. Wzdłuż gzymsu po bokach prostokątne otwory okienne zwieńczone łukiem odcinkowym. Nad oknami gzyms odcinkowy, pod którym umieszczono muszlę na tle wici roślinnej. Ścianę wieńczy fronton z herbem Rzewuskich w tympanonie. Po bokach pięcioosiowe boczne ryzality nakryte dachem mansardowym z lukarnami. Podobnie trójczłonowy układ ma elewacja zachodnia. Siedmioosiowy korpus główny z centralnym ryzalitem (dwukondygnacyjnym, zamkniętym trójbocznie) jest flankowany przez trójosiowe ryzality. Ryzalit na osi z dachem wielopołaciowym z frontonem, pozostałe części z dachem mansardowym z lukarnami. Dachy nad ryzalitami nieco wyższe niż dachy korpusu głównego. Okna ryzalitu centralnego zwieńczone odcinkami gzymsu, pod którymi umieszczono festony. Pozostała część elewacji pozbawiona detalu architektonicznego. Elewacja południowa wieloczłonowa i asymetryczna. Od zachodu znajduje się czteroosiowy przeszklony krużganek z arkadami wspartymi na kolumnach o jońskich głowicach. Tę część przekryto dachem mansardowym. Arkady flankowane dwukondygnacyjnymi ryzalitami zamkniętymi trójbocznie. Nad każdym z nich wielopołaciowy dach o nieznacznym kącie załamania połaci. Na poziomie piętra ryzality mają otwory okienne w formie elips w układzie pionowym. Wschodnia część elewacji obejmuje sześć osi, z których trzy od wschodu to również przeszklona arkada wsparta na kolumnach jońskich. Pozostałe osie są wyznaczone prostokątnymi otworami okiennymi. Mansardowy dach nad tą częścią budynku, podobnie jak na pozostałych elewacjach, wzbogacono owalnymi lukarnami zdobionymi gzymsami spiętymi wolutowymi kluczami, na których umieszczono stożek i kulę. We wnętrzu można wyróżnić grupy pomieszczeń odpowiadające konkretnym funkcjom. Od północy - westybul i korytarze prowadzące do gabinetów właściciela, od strony ogrodu - sale reprezentacyjne (balowa i kolumnowa) oraz oranżeria, w części południowo-zachodniej - patio z krużgankami i buduarem. Jadalnia z pomieszczeniami kuchennymi i gospodarczymi znajduje się w części zachodniej pałacu. Klatkę schodową umieszczono w części południowo-wschodniej, wiążąc ją z salą balową. Schody prowadziły na piętro do pokoi gościnnych i pokoi służby. Park przy rezydencji zaprojektowany równolegle z pałacem. Pałac znajduje się w zachodniej części parku, na przecięciu dwóch osi: północ-południe i wschód-zachód. W części zachodniej założenie regularne, z geometrycznym układem parterów, w części wschodniej park ma charakter krajobrazowy. Z dawnego układu czytelne są fragmenty alei wjazdowej i żywopłoty wydzielające część ogrodu francuskiego.

Dostęp do zabytku ograniczony. Dostępny jest park należący do Zespołu Szkół Rolniczych, pałacu nie można zwiedzać.

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 12.08.2014 r.

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: eklektyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_10_BK.131697, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_10_BK.186376