oraz w 2 poł. XIX w. koncepcji tarasowego, barokowego ogrodu regularnego powiązanego kompozycyjnie z pałacem. Widoczne są starania architektów o utrzymanie stylistycznej jednolitości architektury tarasów. Kamieniarka balustrad ma wybitne wartości artystyczne. Wartości historyczne, naukowe i artystyczne ma również założony w latach ok. 1800-1805 r. ogród sentymentalny, jedno z pierwszych tego typu założeń na Śląsku, obok np. ogrodu w Bukowcu.

Historia

Już przed poł. XVIII w. przed obecnym pałacem w Bożkowie znajdowało się barokowe założenie ogrodowe złożone m.in. z tarasowego, regularnego ogrodu ozdobnego. Jego pd. część wypełniały parter haftowy i ozdobne schody prowadzące na górny taras ogrodowy z kamienną balustradą oraz z ogrodem kwaterowym. Dalej wytyczono aleję rozdzielającą dwa pawilony ogrodowe. Ogród ten powiększono w latach 1787-1792 w kierunku wsch., aby powiązać go kompozycyjne z rozbudowanym pałacem. Przedłużono odcinek muru z balustradą i schodami. W układ nowego ogrodu włączono urządzenie starszej jego części, a w pn. części nowego założenia urządzono kwaterowy ogród różany z fontanną, flankowany dwoma pawilonami, starszym, zach., barokowym oraz identycznym, nowszym, wschodnim. Oba pawilony były wzniesione na planie kwadratu, dwukondygnacjowe, ozdobione malowanym wystrojem w stylu neoklasycyzmu, nakryte dachami łamanymi oraz poprzedzone lustrzanymi schodami. Dalej, na pn. i na osi ogrodu różanego, zbudowano w stylu późnego baroku i wczesnego neoklasycyzmu centralną oranżerię i dwie cieplarnie. Następnie w latach ok. 1800-1805 na pn. od tego założenia urządzono niewielki ogród sentymentalny formowany wg teorii ogrodu angielskiego. Założono układ wodny z kaskadami i małym stawem, labirynt. Wzniesiono pustelnię oraz obok stawu - sztuczną, neogotycką ruinę, architektoniczną oprawę zbiorów starożytności, w tym 16 nagrobnych płyt z XVI-XVII w. gromadzonych przez hrabinę Luizę. Tak gloryfikowana była kultura szlachecka i historia kraju. Kolejne przekształcenia założenia ogrodowo-parkowego w Bożkowie dotyczyły jego zach. części i dokonane zostały w latach 1858-1864 przez E. Petzolda wg. projektu J. Kittela (?). Urządzono nowy podjazd do pałacu, zbudowano neoklasycystyczną bramę filarową, założono nowy ogród regularny, a odcinek drogi wydzielający zespół pałacowy od zach. przekształcono w aleję. Po 1871 r. zmieniono urządzenie starszego ogrodu ozdobnego na bardziej naturalistyczne. W 1884 r. odnowiono balustradę barokowych tarasów, a w 1895 r. zbudowano dwa przednie tarasy, górny ze schodami i z neobarokowymi balustradami oraz dolny z basenem i fontanną. Park przekształcano też po 1911 roku. W sąsiedztwie bram prowadzących na teren zespołu pałacowego wzniesiono portiernie, z których obecnie zachowana jest jedna, i ustawiono w latach 60. XIX w. figury św. Franciszka a Paulo i św. Michała Archanioła. Bramę wsch. i ogrodzenie od strony wsi zbudowano na pocz. XX wieku. Oprócz zasadniczego założenia ogrodowo-parkowego przy pałacu urządzano inne miejsca rekreacji. W punkcie widokowym na pd.-zach. od Bożkowa, na najwyższej kulminacji Wzgórz Włodzickich, zbudowano w 1801 r. z inicjatywy hrabiny Luizy neogotycką wieżę widokową, obecnie w stanie ruiny. Przed 1824 r. na wsch. od zespołu pałacowego założono zwierzyniec przeznaczony na polowania, obecnie nie zachowany. A w 1847 r. założono na zach. od Bożkowa bażanciarnię, która w 4. ćw. XIX w. urządzona była parkowo.

Opis

Założenie ogrodowo-parkowe usytuowane jest na pn. od pałacu. Przed fasadą pałacu zlokalizowany tarasowy ogród ozdobny sąsiadujący od pn. z ogrodem sentymentalno-romantycznym z pocz. XIX w., a od zach. - z kształtowanymi w 1858 i po 1871 roku częścią parku i urządzeniem pałacowego podjazdu. W przypadku ogrodu ozdobnego czytelny jest tylko układ pd. jego części z pozostałościami nasadzeń, murami oporowymi tarasów, schodami i balustradami. Na terenie pn. części tego ogrodu usytuowany nowy, bezstylowy budynek szkolny. W położonym na pn. od ogrodu dawnym parku sentymentalno-romantycznym zachowane pozostałości układu wodnego i relikty sztucznej ruiny z wmurowanymi w nią kilkoma nowożytnymi płytami nagrobnymi. Częściowo zachowane urządzenie zach. części parku zakłócone przez lokalizację szkolnego boiska z bieżnią. Częściowo został zmieniony i zatarty przebieg części parkowych dróg, ale zachowany starodrzew, złożony z lip drobnolistnych, kasztanowców zwyczajnych, wiązów, grabów zwyczajnych, dębów czerwonych, jesionów, klonów czerwonych i buków purpurowych. W starodrzewiu tym znajdują się także pomniki przyrody, okazy dębu szypułkowego, buka pospolitego odmiany purpurowej i sosen wejmutek.

Zabytek dostępny przez cały rok.

oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 26-08-2015 r.