Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Pocieszenia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Pocieszenia Najświętszej Marii Panny


kościół 1635 - 1655 Borek Wielkopolski

Adres
Borek Wielkopolski

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. gostyński, gm. Borek Wielkopolski - miasto

Zespół kościoła parafialnego p.w.Pocieszenia Najświętszej Marii Panny w Borku Wielkopolskim, w skład którego wchodzi kościół wraz z cmentarzem, trzema kaplicami grobowymi, murem z brama główna i boczna oraz plebania wraz z otoczeniem, posiada istotne walory historyczne i artystyczno - architektoniczne dla dziejów i zabudowy miasta.

Obraz Matki Bożej Pocieszenia w Borku na Zdzieżu słynący nie tylko w Wielkopolsce, ale i w całej Polsce zalicza się do najzacniejszych i najstarszych cudownych wizerunków Matki Bożej. Uznany został oficjalnie za cudowny w 1619 r., gdy specjalna komisja powołana przez biskupa poznańskiego Andrzeja Opalińskiego zbadała cuda i łaski za przyczyną Matki Bożej Boreckiej. Ze względu na bogatą historię kultu, wielką liczbę udokumentowanych łask, a także wotów dziękczynnych sanktuarium na Zdzieżu jest bardzo licznie odwiedzane przez wiernych.

Historia

Borek Wielkopolski to miasto położone na Wysoczyźnie Kaliskiej, na lewym brzegu rzeczki Pogony, dopływu Obry. Borek powstał z połączenia dwóch miasteczek - Zdzieża, posiadającego prawa miejskie od 1392 roku, oraz Borku, wzmiankowanego jako miasto około 1424 roku. U schyłku XIV wieku Dziedzicem zdzieskim był Henryk Zimnowodzki, kasztelan księski, dworzanin Władysława Jagiełły. W 1390 roku zaczął on budować kościół, ratusz i zamek. W 1392 roku miasto Zdzież otrzymało od Władysława Jagiełły przywilej lokacyjny, ukończono wtedy też budowę pierwszego drewnianego kościoła. Według legendy podczas jego budowy ociemniały odzyskał wzrok, po przemyciu oczu wodą z pobliskiego źródełka. Późniejsze objawienie i inne uzdrowienia spowodowały przesunięcie budowy tak, aby źródełko znalazło się za dużym ołtarzem. W tym samym czasie powstał obraz Pocieszenia MB i rzeźba MB Bolesnej. Umieszczono je w ukończonym w 1392 r. kościele. Pierwszy wizerunek Matki Bożej Boreckiej został namalowany na desce cyprysowej między 1390 a 1392 rokiem przez nieznanego artystę wiejskiego. Wizerunek Matki Bożej odpowiada rysom Matki Boskiej, jakie podał Epifanjusz. Obecny obraz, zdaniem współczesnych historyków sztuki pochodzi z lat 1550-1575. W 1423 roku na Zdzieżu wybuchł pożar, który ogarnął całe miasto i pochłonął wszystko, uratowano jedynie obraz i rzeźbę. Parafia na Zdzieżu upadła. Do istniejącego w Borku kościoła parafialnego biskup poznański Andrzej Gosławski przeniósł parafię zdzieską. Z upadkiem parafii na Zdzieżu Matka Boska Zdzieska stała się borecką. Około 1428 r. kościół w Zdzieżu odbudowano. Była to drewniana świątynia obronna. Zdzież i Borek połączyły się w jedno miasto. W 1601 r. kościół zdzieski zatopiła powódź. Z powodu zniszczeń został rozebrany, był on także za ciasny dla przybywających tłumnie czcicieli Maryi. Wkrótce wybudowano trzeci kościół, również z drewna. W 1635 r. dziedzic Borka Stanisław Przyjemski zainicjował budowę czwartego, istniejącego do dnia dzisiejszego kościoła. Projekt architektoniczny wczesnobarokowego kościoła opracował jeden z włoskich architektów Albin Fontana lub Krzysztof Bonadura Starszy. Prace przerwał najazd szwedzki w 1655 r. Kosztowności i pieniądze kościelne przeznaczono na cele obronne. Cudowny obraz wywieziono do klasztoru Cystersek w Trzebnicy. W 1657 r. konsekrowano obecny kościół p.w. Pocieszenia MB i św. Filipa Neri. W 1702 r. podczas drugiego najazdu szwedzkiego obraz ponownie trafił na Śląsk. Powrócił w 1711 r. W grudniu 1716 r. wojska moskiewskie ograbiły kościół. W drugiej połowie XVII w. nastąpił wzmożony ruch pielgrzymkowy, w tym też czasie powstało wiele kopii boreckiego wizerunku Maryi, z których najsłynniejszy - Matki Boskiej w Cudy Wielmożnej Pani Poznania, znajduje się w Poznaniu, w klasztorze franciszkanów. W drugiej połowie XVIII w. budynek kościelny został powiększony przez dobudowanie nawy poprzecznej i dwóch okrągłych kaplic na końcach jej ramion, kościół gruntownie odnowiono, dobudowano wieżę, zmieniono też wystrój świątyni restaurowany w latach 1857-58. Od 1869 r. parafialny. Obraz Pani Boreckiej w ciągu wieków był kilkakrotnie odnawiany. Zachowały się ślady trzech takich konserwacji w XX wieku: z 1909 r. (H.O. Wincelinus), 1924 r. (S. Smogucki) i 1947 r. (H. Kucharski). 2 lipca 1931 r. w dzień odpustu parafialnego ówczesny Prymas Polski August Hlond dokonał tzw. „rzymskiej” koronacji obrazu Pani Boreckiej. Aby obraz był ozdobiony najpiękniejszymi koronami mieszkańcy Borku ofiarowali złote obrączki, szlachetne kamienie. Złote korony ze szczerego złota i kosztownych kamieni wykonała na zlecenie ofiarodawców firma złotnicza W. Szulca z Poznania. W czasie II wojny światowej okupanci zamknęli sanktuarium, grabiąc jednocześnie wszelkie kosztowności. Obraz wraz z koronami papieskimi udało się ukryć w prywatnym mieszkaniu w Gostyniu, skąd powrócił po zakończeniu działań wojennych. W XVIII wieku została wybudowana plebaniai rozbudowana w 2 ćw. XIX wieku oraz w 1929 r. wg projektu Łucjana Michałowskiego.

Opis

Zespół kościoła parafialnego p.w. Pocieszenia NMP położony jest w Borku na Zdzieżu, usytuowany ok. 0,7 km na wschód od centrum miasteczka, na końcu ulicy Zdzieskiej. Kościół wraz z otaczającym go cmentarzem zamyka wylot ulicy. Położony na nieznacznie wyniesionym terenie. Wokół kościoła od strony południowej, wschodniej i częściowo północnej rozciągają się łąki. Centralny element zespołu stanowi kościół Pocieszenia Najświętszej Marii Panny. Jest to budowla wczesnobarokowa z późnobarokowym wnętrzem. Orientowany, murowany, otynkowany, założony na rzucie krzyża łacińskiego, który tworzą: trójnawowa nawa główna, transept z owalnymi kaplicami na końcach ramion, prostokątne prezbiterium, do którego od północy i południa przylegają kaplica, zakrystia i loża kolatorska. Ostatnie wschodnie przęsło nawy zamykają od północy dwie owalne kaplice. Korpus i prezbiterium kryte dachami dwuspadowymi, kaplice nakryte SA kopułami. W fasadzie znajduje się kwadratowa wieża nakryta dachem cebulastym. Elewacje o barokowym wystroju architektonicznym w postaci pilastrów, gierowanych gzymsów, gładkich opasek okiennych, wolutowych spływów, przerwanych naczółków. Wnętrze nakryte sklepieniami żaglastymi i krzyżowymi, kaplice kopułami zdobione późnobarokową dekoracją stiukową. Wysoką nawę główna i dwa rzędy otwartych kaplic tworzących nawy boczne ozdabiają pilastry, gzymsy, bogate sztukaterie. W kruchcie pod wieżą znajduje się kropielnica z XVI w., a w kruchcie od strony północnej duży krzyż z brzozy Gryżyńskiej i trzy stare obrazy ze scenami z historii kościoła i obrazu Matki Boskiej. We wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje ołtarz główny ozdobiony figurami świętych, proroków oraz aniołów, w którym znajduje się słynny w całej Polsce cudowny obraz Matki Boskiej Pocieszenia. W swej dzisiejszej postaci pochodzi z 3 ćw. XVI w., stanowiąc jeden z najcenniejszych zabytków wielkopolskiego malarstwa cechowego z tego okresu. Pierwszy wizerunek Matki Bożej Boreckiej został namalowany na desce cyprysowej między 1390 a 1392 rokiem przez nieznanego artystę wiejskiego. Wizerunek Matki Bożej odpowiada rysom Matki Boskiej, jakie podał Epifanjusz, zdaniem współczesnych historyków sztuki obecny obraz pochodzi z lat 1550-1575. Na obecnym obrazie artysta przedstawił Madonnę w półpostaci z Dzieciątkiem siedzącym na lewym ramieniu, lewą ręką podtrzymująca Dzieciątko, prawą zaś wskazującą na Jezusa. Głowa Maryi jest lekko pochylona w stronę Jezusa, który błogosławi prawą rączką, a lewą rękę wspiera na księdze opartej na lewym kolanie. Płaszcz Madonny jest ciemno granatowy z ornamentową złoconą bordiurą i czerwoną podbitką, narzucony na głowę i spięty klamrą. Dzieciątko jest ubrane w sukienkę czerwoną z ozdobną wypustką wokół brzegu szaty. Wokół głów znajdują się nimby, u Madonny ornamentowany. Ponad postaciami unoszą się dwaj aniołowie podtrzymujący banderolę z napisem „Ave Regina Caelorum Ave Domina Angelorum” (Witaj Królowo Nieba, Witaj Pani Aniołów). Suknie ich będące w kolorze żółtym i wrzosowym uzupełniają kolorystykę tła. Po prawej stronie prezbiterium mieści się zakrystia ze stylowym wyposażeniem wnętrza (szafy, lawaterze, konfesjonały), po lewej kaplica św. Antoniego. W nawie poprzecznej znajdują się dwa ołtarze. Od strony południowej ołtarz Jezusa miłosiernego z obrazem „Cierniem ukoronowanego” i figurami św. Marii Magdaleny i św. Weroniki, a od strony północnej ołtarz Aniołów Stróżów z ciekawym obrazem św. Anioła Stróża, namalowanym w 1790 r. przez J. Gładysza. W nawie głównej zwraca uwag: ambona w kształcie kuli ziemskiej, ozdobiona symbolami 4 ewangelistów, z płaskorzeźbą przedstawiającą Pana Jezusa z Apostołami, z postacią anioła podtrzymującego ambonę i z baldachimem z aniołkami i Archaniołem, oraz oryginalne zacheuszki z symbolami Apostołów oraz płaskorzeźba Boga Ojca w otoczeniu aniołów nad łukiem tęczowym. Ławki w nawie środkowej i stalle w prezbiterium podobnie jak ołtarze pochodzące z XVIII w. Kościół położony jest w centrum niewielkiego cmentarza. Cmentarz przykościelny założony został zapewne w II połowie XVIII wieku, na rzucie nieregularnego owalu, z półkolistymi wybrzuszeniami w części wschodniej. Teren cmentarza wzdłuż muru porośnięty starodrzewem - m.in. lipami i jesionami. Na cmentarzu zachowały sie mogiły i płyta nagrobna uczestników Powstania Wielkopolskiego. Z 1763 r. pochodzi najstarsze epitafium, wmurowane w ścianę wieży. Cmentarz otoczony jest ceglanym murem pełnym, na podmurówce z kamienia polnego, otynkowanym (z wyjątkiem południowego fragmentu na zewnątrz), wzmocnionym od wewnątrz lizenami, od zewnątrz na odcinku wschodnim przyporami; w części zachodniej i północnej nakrytym pulpitowym daszkiem o pokryciu z dachówki ceramicznej, w pozostałej części daszkiem cementowym. W części zachodniej muru od wewnątrz wmurowane konfesjonały oraz furtka. Od zachodu w murze umieszczona jest późnobarokowa brama główna z 1789 r., dekorowana czterema piaskowcowymi figurami aniołów. Trójosiowa, założona na lekkim łuku, opięta pilastrami, zwieńczona trzema odcinkami ażurowej balustrady, ograniczonej żłobkowanymi słupkami. W północno - zachodniej części ogrodzenia cmentarza umieszczona jest brama boczna, jednoosiowa, zamknięta łukiem koszowym, od zewnątrz boniowana, ujęta pilastrami podpierającymi gierowany gzyms, zwieńczona trójkątnym naczółkiem. Na terenie cmentarza przy murze usytuowane są trzy kaplice grobowe. Kaplica grobowa rodziny Graeve w części północno — wschodniej cmentarza, neogotycka, wybudowana została w 1858 r. Wzniesiona na rzucie prostokąta, o prostopadłościennej bryle, z oszkarpowanymi narożami, nakryta dachem dwuspadowym. Elewacje nietynkowane, urozmaicone detalem architektonicznym z kształtowanej cegły, w postaci fryzu arkadowego i czwórlisci; przypory zwieńczone pinaklami. W uskokowym portalu wgłębnym, zamkniętym łukiem Tudorów, drewniane drzwi o maswerkowej dekoracji. Otwory okienne w ścianach wzdłużnych zamknięte łukiem ostrym, w elewacji tylnej - rozeta. Wnętrze nakryte sklepieniem kolebkowym i krzyżowym. Kaplica grobowa rodziny Smitkowskich, neogotycka, wzniesiona w 3 ćw. XIX wieku w południowo zachodniej części cmentarza, wychodzi nieco poza obręb muru cmentarnego. Założona na rzucie prostokąta, o zwartej bryle, z przyporami ujmującymi naroża, zdobionymi trójlistnie zamkniętymi płycinami wgłębnymi. Elewacje nietynkowane, z cegły ceramicznej, zwieńczone gzymsem ząbkowym. Szczyty osłaniające dach dwuspadowy w formie ściętych trójkątów, flankowane pinaklami. W elewacjach bocznych pojedyncze otwory okienne zamknięte łukiem ostrym. Wejście w uskokowym portalu wgłębnym. Wnętrze sklepione krzyżowo. Kaplica grobowa rodziny Thomas wzniesiona została we wschodniej części cmentarza, na przełomie XIX i XX wieku w formach neoklasycystycznych. Centralne wnętrze, nakryte kopułą z latarnią. Zewnątrz zwartą bryłę nakrywa czterospadowy dach o wypukłych połaciach, z ośmioboczną ażurową latarnią o elementach wolutowych, podpierających gierowany gzyms pod kielichowym zwieńczeniem. Elewacje tynkowane, boniowane, zwieńczone klasycyzującym belkowaniem. Otwór drzwiowy w formie arkady, ujętej pilastrami, wspierającymi odcinek gzymsu z trójkątnym frontonem. Pojedyncze otwory okienne w elewacjach bocznych, zamknięte łukiem odcinkowym. Teren ogrodu przy plebanii od strony południowej i częściowo wschodniej ograniczony jest murem z kamienia łamanego, rozczłonkowanym lizenami i nakrytym tynkowanymi parapetami. Plebania usytuowana w północno zachodniej części terenu, wzniesiona została na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, nakryta dachem dwuspadowym naczółkowym z oknami powiekowymi. Elewacje o neoklasycystycznym detalu architektonicznym. Najbliższe otoczenie plebanii stanowi obszerny trawnik od frontu i teren zadrzewiony z dróżkami spacerowymi od strony zachodniej. W północnej części terenu plebanii zlokalizowano dawne podwórze gospodarcze oraz ogród.

Dostępność obiektu: dostępny, msze św.: www.parafianmp.com.pl

oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 31.10.2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.155472, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.45021