Stanowi unikatowy element krajobrazu jako grodzisko wyżynne, prawdopodobnie typu refugialnego. Jest jednym z nielicznych dobrze zachowanych tego typu obiektów na Lubelszczyźnie.

Usytuowanie i opis

W starszej literaturze stanowisko znane jest jako grodzisko w Kukawce, obecnie znajduje się w granicach administracyjnych wsi Bończa. Położone jest na wschodnim skraju miejscowości, około 1 km na południowy zachód od wsi Kukawka, na terenie Parku Krajobrazowego „Las Bałkany”, należącego do leśnictwa Bończa i Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Krasnystaw. Grodzisko zajmuje kulminację wzgórza, zwanego przez miejscową ludność „Zamczysko“ - najwyższego wzniesienia wśród pasma wzgórz o nazwie „Bałkany“. W odległości ok. 200 m w linii prostej na wschód od grodziska biegnie bezimienny ciek wodny. Kształt obiektu jest w przybliżeniu owalny. Majdan grodziska o średnicy ok. 50 m i powierzchni około 20 arów otacza wał ziemny, od strony wschodniej podwójny. Teren majdanu opada łagodnie w stronę wschodnią. Wjazd do grodu przypuszczalnie znajdował się od strony wschodniej, na co wskazuje wyraźne obniżenie na linii wału. Teren grodziska porastają dość intensywnie drzewa i krzewy leśne.

Historia

Gród na terenie dzisiejszej wsi Bończa funkcjonował w okresie wczesnego średniowiecza, prawdopodobnie jako refugium - miejsce schronienia dla mieszkańców okolicznych osad otwartych. Został zniszczony gwałtownie, wskutek pożaru. Grodzisko w Bończy (d. Kukawce) jest anonimowe w przekazach pisanych. Do literatury obiekt wprowadził Stanisław Skibiński w 1961 roku.

Stan i wyniki badań

Archeologiczne badania wykopaliskowe na stanowisku przeprowadziła G. Bownik w 1970 r. Założono dwa wykopy badawcze o łącznej powierzchni 50 m2: w południowej części grodziska wykop objął wał i fragment majdanu, we wschodniej części obiektu wykop poprowadzono przez wał i majdan. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska wykonał Kazimierz Bęcek w 1986 r. Badania powierzchniowe w ramach AZP przeprowadził Stanisław Gołub w 1984 r. Zwiad terenowy przez służby konserwatorskie zostal wykonany w 2011 r. W trakcie badań rozpoznane zostały głównie umocnienia obronne grodu. Odsłonięto w wykopie przeprowadzonym przez wał dużej miąższości warstwę polepy i przepalonych konstrukcji drewnianych (zwęglone belki drewniane) związanych z umocnieniami obronnymi grodu w postaci najprawdopodobniej konstrukcji skrzyniowych (od strony zewnętrznej wału) i rusztowych bądź przekładkowych (od strony wewnętrznej wału). Stwierdzono, że pierwotna wysokość wału mogła wynosić około 2,50 m. Na przywalu odkryto relikty kamiennego paleniska. Warstwa kulturowa w obrębie majdanu grodziska sięgała do głębokości 1,80 m. Stopień zachowania konstrukcji drewnianych wału oraz liczne węgle drzewne znalezione w wykopach, świadczą o gwaltownym pożarze grodu. W czasie badań zebrano zaledwie 10 niecharakterystycznych fragmentów naczyń glinianych. Kierująca badaniami nie sprecyzowała bliższej chronologii, stwierdziła jedynie, iż pochodzą one z wczesnego średniowiecza. W trakcie zwiadu konserwatorskiego zauważono, że grodzisko mimo położenia w obrębie prawnie chronionego Parku Krajobrazowego „Las Bałkany”, jest miejscem działalności rabunkowej, o czym świadczą świeże wkopy zarejestrowane na terenie majdanu i wału grodziska.

Grodzisko jest ogólnie dostępne dla zwiedzających. Leży w granicach Parku Krajobrazowego „Las Bałkany”.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 16.10.2014 r.