Przykład zamku nizinnego.

Historia

Najstarsze założenie obronne w Bolesławcu wzniósł Bolesław Pobożny. Była to budowla drewniana, identyfikowana przez niektóre źródła z grodziskiem w Chróścinie. Jako że castrum znajdowało się na pograniczu dwóch monarchii (polskiej i czeskiej), Kazimierz Wielki zawarł z Janem Luksemburskim traktat, na mocy którego gród ten został zniszczony i miał być nigdy nie odbudowany. Kazimierz Wielki postąpił wbrew tym ustaleniom i zbudował zamek położony bliżej Bolesławca, w dolinie rzeki Prosny. Położenie na jednym z ostańców terasy brzegowej pozwalało na kontrolę terenu w kierunkach południowym i zachodnim umożliwiało blokadę przeprawy przez rzekę w kierunku Śląska. Bliskość granicy Ziemi Wieluńskiej i Opolskiej (wówczas pod panowaniem Królestwa Czech) dodatkowo podnosiło rangę strategiczną nowej fortyfikacji. Czas powstania obiektu określany jest na lata 1336-38, choć data końcowa budzi kontrowersje, jako zbyt wczesna. Wzniesiono wówczas mur obronny i wieżę bramną (ich dolne partie przetrwały do czasów obecnych). Wewnątrz znajdowały się drewniane budynki mieszkalne i gospodarcze. Ok. 1390 r., kiedy Bolesławiec był własnością Władysława Opolczyka i należał do Czech, nastąpiła rozbudowa twierdzy. Objęła ona podwyższenie murów obwodowych, oraz wzniesienie wieży i dwóch murowanych domów. Początkowo wieża pełniła funkcję typowo obronną, zapewne pierwotnie wchodziło się do niej przez otwór na wysokości 3 kondygnacji. dopiero ok. poł. XVI w. wykuto w jej 1 kondygnacji otwór wejściowy. W 1391 r. nastąpiło oblężenie, w trakcie którego W. Jagiełło chciał odzyskać twierdzę i przywrócić ją Polsce. Po oblężeniu tym zachowały się na terenie zamku pociski burzące w postaci kamiennych kul. Zamek nie został zdobyty, do Polski powrócił w 1401 r., po śmierci Opolczyka i pełnił rolę siedziby starostwa niegrodowego. Jeszcze w pocz. XVI w. pełnił rolę zdecydowanie obronną, składowano na nim dużo broni i odnawiano blanki. W XVII w. na polecenie ówczesnego starosty Kacpra Denhoffa nastąpiła gruntowna przebudowa, mająca na celu przekształcenie w reprezentacyjną rezydencję . Dwa murowane domy zastąpiono dużym barokowym budynkiem mieszkalnym, północną część wzgórza nadsypano i na powstałym dzięki temu płaskowyżu stworzono ogród włoski. W murze obronnym wypruto szereg nowych otworów. Powstał też wówczas niewielki przygródek dla służby i czeladzi. Rozbudowa zakończyła się w r. 1628. Od r. 1642. dawna warownia przeżywała wielokrotnie najazdy wojsk szwedzkich. W r. 1704 została przez Szwedów wysadzona w powietrze. Szwedzi mieli go wysadzić w powietrze w 1704, aby nie dopuścić do zdobycia przez wojska polskie i saskie. Zamek nie został już potem odbudowany. Obecnie twierdza i otaczający ją teren pełnią funkcję rezerwatu archeologicznego a w bezpośrednim jego sąsiedztwie otworzono Izbę Muzealną, w której umieszczono eksponaty odkryte w czasie badań archeologicznych.

Opis

Ruiny usytuowane są na południowy zachód od centrum Bolesławca. Znajdują się na wzniesieniu położonym na podmokłych łąkach, w rozwidleniu starego i nowego koryta rzeki Prosny. Takie położenie zapewnia zamkowi doskonałą strefę ekspozycji. Nasyp sztucznie podwyższono w czasie budowy zamku. Założenie ma kształt zbliżony do owalu o spłaszczonej partii północnej. Na wysokim granitowym fundamencie wzniesiono mury ceglane o długości całkowitej ok. 170 metrów. Zachowały się dwa odcinki murów (południowy i północny), po przeprowadzonych w l. 1972-9 badaniach archeologicznych poddano konserwacji zachowane partie oraz zaznaczono przebieg pozostałych. W północnej części dziedzińca zamkowego umiejscowiona jest ośmioboczna wieża mierząca 22 metry, która stanowi dominantę wysokościową.

Zamek jest ogólnie dostępny dla turystów. Poza obejrzeniem samej budowli warto umówić się (po uzgodnieniu telefonicznym z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Bolesławcu) na zwiedzanie ekspozycji dotyczącej jej historii w Izbie Muzealnej.

Oprac. Anna Michalska , OT NID w Łodzi, 12.08.2014 r.