O wyjątkowej wartości obiektu świadczy stosunkowo niewielka skala przekształceń względem stanu z początku XVI w., a także ocalałe, nielicznie już przykłady występujących w regionie elementów budowli, w tym późnogotycka wieża z izbicą oraz oryginalna, średniowieczna zakrystia.

Historia

Pierwsza wzmianka o kościele parafialnym w Bojszowie pochodzi z 1447 r. Zachowany do czasów współczesnych obiekt został natomiast wzniesiony w 1506 r., co potwierdzają wyniki przeprowadzonych w 2005 r. badań dendrochronologicznych. W 1509 r. do północnego prezbiterium dostawiono zakrystię, w 1545 r. do nawy od zachodu dobudowano wieżę. Jeszcze w XVI w. kościół przejęty został przez ewangelików, którzy na początku XVII w. zmuszeni byli zwrócić obiekt katolikom. W 2. połowie XVI bądź w XVII w. dostawiono soboty. W dalszym okresie przeprowadzono głównie gruntowne remonty. W trakcie realizowanych w 1757 i 1787 r. prac wymieniono znaczną część elementów konstrukcyjnych, w tym więźby dachowe nad prezbiterium i nawą, ponadto wzniesiono wieżę na sygnaturkę, powiększono otwory okienne w prezbiterium i nawie od południa oraz przebito otwory w nawie od północy. W 1875 r. wmontowano obecną konstrukcję dzwonną w wieżę. W 1880 r. w zachodniej części nawy wzniesiono istniejący chór muzyczny w miejsce starszej, znacznie mniejszej empory, a także wymieniono deski pułapu nad nawą i prezbiterium, niszcząc jednocześnie dawną polichromię patronową. W 1947 r. przy wieży od północy dostawiono przybudówkę. Na początku lat 60. XX w. wymieniono ogrodzenie wokół kościoła, pozostawiając bramkę południowo-zachodnią z 1728 r. W 1965 r. wykonano istniejącą polichromię ścienną we wnętrzu.

Opis

Kościół jest obiektem orientowanym, usytuowanym w środkowej części Bojszowa, u zbiegu ulicy Kościelnej i Szkolnej, w otoczeniu niewielkiego, czynnego cmentarza parafialnego ogrodzonego drewnianym parkanem z dwiema bramkami. Jest to obiekt drewniany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej, z wieżą w konstrukcji słupowej. Rzut kościoła złożony jest z nawy na planie kwadratu, węższego prezbiterium od wschodu zamkniętego trójbocznie, z prostokątną zakrystią od północy, oraz wieży na planie kwadratu z prostokątną kruchtą od północy. Zwarta bryła charakteryzuje się czytelnym podziałem na część nawową i prezbiterialną, krytych osobnymi dachami dwuspadowymi o zróżnicowanej wysokości kalenicy oraz dominantę w formie osobnej, przysadzistej wieży o pochyłych ścianach i izbicy zwieńczonej dachem namiotowym. Nawę i prezbiterium obiegają soboty kryte daszkami pulpitowymi wspartymi na słupach wzmocnionych mieczami. Poszczególne dachy pokryto gontem. Górne partie ścian prezbiterium i nawy oraz wieżę, zakrystię i kruchtę oszalowano, natomiast ściany prezbiterium i nawy poniżej sobót mają odsłonięty zrąb. Ponad sobotami osadzono pojedyncze, prostokątne otwory okienne. Wnętrze prezbiterium i nawy wydzielone jest belką tęczową z krucyfiksem. Obie przestrzenie przekryte są stropami zdobionymi polichromiami patronowymi. W pn. ścianie prezbiterium osadzono prowadzące do zakrystii XVI-wieczne drewniane odrzwia zamknięte łukiem trójlistnym, z drzwiami obitymi listwami w układzie promienistym. W zachodniej części nawy znajduje się drewniany chór muzyczny z 1880 r. wsparty na dwóch profilowanych słupach, z trójbocznym występem na osi i deskowym, polichromowanym parapetem. Przejście z kruchty pod wieżą do nawy ujęte jest drewnianym, XVI-wiecznym portalem zamkniętym dwułuczem, z XVIII-wiecznymi drzwiami zdobionymi okuciami. Spośród zachowanego w większości barokowego wyposażenia kościoła należy wymienić m.in. ołtarz główny z ok. 1700 r. z obrazami Zesłania Ducha Świętego, Św. Piotra i Św. Andrzeja, ołtarz boczny lewy z 2. ćwierci XVIII w. z obrazem Chrystusa Miłosiernego, ołtarz boczny prawy z 1723 r. z obrazem Św. Józefa, oraz ambonę z 2. połowy XVII w.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół dostępny jest dla zwiedzających bezpośrednio przed i po wtorkowej mszy św.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 20.10.2014 r.