Pomimo fragmentarycznego zachowania pałacu oraz znacznej degradacji parku należy do obiektów o wyjątkowej wartości w skali województwa.

Historia

Drewniany dwór w Piotraszówce istniał już w 2 poł. XV w., a za czasów Andrzeja Ligęzy. Na przełomie XV i XVI w. funkcjonował tu dwór obronny, zapewne murowany, rozbudowany w 2 poł. XVII w. po przejęciu majątku przez Ustrzyckich, wtedy również rozplanowano ogrody.

Zespół pałacowy powstał po 1724 r., kiedy to właścicielem Piotraszówki został Teodor Józef Konstanty Lubomirski i, pragnąc uczynić z niej ośrodek swych dóbr, wystarał się o prawa miejskie dla miejscowości, zmienił jej nazwę na Boguchwała oraz zainicjował budowę siedziby rodowej. Wzniesiono wtedy pałac złożony z trzech liniowo rozmieszczonych, piętrowych pawilonów połączonych parterowymi łącznikami oraz zaaranżowano ogrody tarasowe na wysokiej skarpie doliny rzeki Wisłok. Skrajny, pn. pawilon wchłonął korpus wcześniejszego dworu obronnego, w jego pobliżu powstał murowany kościół. Po śmierci inicjatora budowy pałacu założenie nie było rozbudowywane, a ciągu następnych stu lat podupadła i została rozebrana ponad połowa substancji pałacu, nie pokazują jej już mapy katastralne z poł. XIX w. W 1763 r. klucz boguchwalski nabył Paweł Starzyński a po 10 latach dobra te odkupili Straszewscy. W 1901 r. majątek nabył Zenon Suszycki, fundator Zakładu Naukowego w Boguchwale. W pierwszej dekadzie XX w. wybudowano na terenie zespołu spichlerz oraz bramę wjazdową. W 1919 r. Wanda Suszycka przeznaczyła posiadłość na utworzenie Fundacji Naukowo-Rolniczej w rodzącej się niepodległej Polsce. Po II wojnie w dawnym zespole pałacowym funkcjonował Ośrodek Doradztwa Rolniczego, teren zespołu został zeszpecony nową zabudową, blokami mieszkalnymi, budynkami gospodarczymi, zabudowania dworskie kolejno rozbierano.

Do dziś zachował się jedynie północny pawilon pałacu wraz z parterowym łącznikiem i fragmentem środkowego pawilonu, spichlerz, brama wjazdowa do zzespołu, murowane tarasy ogrodu oraz pozostałości rozległego założenia parkowego, w tym niemal zupełnie nieczytelny staw z wyspą.

Opis

Zespół pałacowy znajduje się w środkowej części miejscowości, od niedawna ponownie miasta. Od zachodu ogranicza go lokalna droga i zajezdnia autobusów, od wschodu dolina rzeki Wisłok, z urządzonymi tu w 2 poł. XX w. ogrodami działkowymi, od południa zabudowa gospodarcza i mieszkalna ośrodka rolniczego a od północy zespół kościelny i zabudowa wsi.

Pałac a właściwie pozostałości barokowej siedziby ulokowane są w północnej części założenia, na krawędzi stromej skarpy. Składa się z dwóch połączonych ze sobą brył. Północną część, wybudowaną na rzucie prostokąta, o dwu i trzytraktowym układzie wnętrz, o zwartej, prostopadłościennej, podpiwniczonej, piętrowej bryle przekrytej dachem mansardowym, wymurowano z cegły i przekryto blachą zakładkową. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa z centralnie umieszczonym wejściem i prostokątnymi otworami, elewacja ogrodowa sześcioosiowa z czterema oknami na piętrze zakończonymi łukiem odcinkowym, pozostałymi prostokątnymi, elewacja półnicna czteroosiowa, wszystkie dekorowane są ramowymi podziałami, na które składają się lizeny osadzone na profilowanym cokole i spięte wydatnym, profilowanym gzymsem wieńczącym. Przylegająca do niej część południowa, wybudowana na rzycie wydłużonego prostokąta, o nieregularnym rozkładzie wnętrz, o parterowej, prostopadłościennej bryle, przekrytej wysokim dachem dwuspadowym, urozmaicona jest gankiem od frontu i ogrodowym portykiem wgłębnym na całej długości. Rozwiązania materiałowe są analogiczne do części pn. Elewacje ukształtowane również w taki sposób jak w części piętrowej, z cokołem, lizenami i gzymsem. Dominantę elewacji frontowej stanowi portyk wejściowy, z jedną arkadą o łuku podkreślonym profilowanym obramieniem z kluczem, wspartą na murowanych słupach z dekoracją sztukatorską, zwieńczony attyką z motywem arkad zakończonych gzymsem. W analogiczny sposób dekorowane są arkady w elewacji ogrodowej. W elewacji frontowej, dziewięcioosiowej założono prostokątne okna, w elewacji ogrodowej, również dziewięcioosiowej zakończone półkolem.

Do części parterowej przylega od południa niewielka kubatura, długości pięciu osi i szerokości mniejszej niż połowa szerokości pałacu, będąca być może reliktem piętrowego pawilonu środkowego tarasu. Jest ona jednak odrębna stylistycznie, przekryta dachem pulpitowym przesłoniętym od frontu uskokową attyką o manierze neogotyckiej.

Pałac był remontowany w 3 ćw. XX w., wtedy zmieniono jego pokrycie z gontu, widocznego na fotografiach w karcie z 1959 r., na blachę zakładkową.

Spichlerz usytuowany jest w południowej części założenia, na terenie dawnego folwarku. Wybudowany na rzucie prostokąta o jednoprzestrzennym wnętrzu, z płytkim ryzalitem od frontu, o zwartej prostopadłościennej, częściowo podpiwniczonej, wzmocnionej w narożach masywnymi przyporami bryle, przekrytej dachem dwuspadowym. Budynek wymurowano z cegły, dach pokryto dachówką ceramiczną. W elewacjach, dłuższych pięcioosiowych i krótszych trzyosiowych rytmicznie rozmieszczono niewielkie otwory okienne, także w szczytach, w dwu kondygnacjach poddasza. Symetrię elewacji frontowej podkreśla niewielki ryzalit, wjazdowy a w przeciwległej elewacji szerokimi wrotami zakończonymi półkoliście. Wnętrze jest dostosowane do współczesnych potrzeb, jako element tzw. nowego rynku miejskiego.

Brama wjazdowa usytuowana jest w północnej kurtynie ogrodzenia, złożona z murowanych z cegły, nietynkowanych słupów, przekrytych wydatnym, kamiennym gzymsem, zwieńczonym kamiennymi wazami, o wypełnieniu w postaci kutych, metalowych wrót z inicjałem właścicieli pośrodku każdego z nich.

Park jest niemal nieczytelny. W czasie ostatnich remontów uzupełniono ubytki murowanych z kamienia ramp, murów oporowych i balustrad, stanowią one obecnie najlepiej zachowaną i czytelną część dawnych ogrodów. Imponujący staw z wyspą został osuszony i podzielony na pola uprawne. Wyspa jest wprawdzie czytelna, lecz nie ma śladu po budowli widocznej na niej na archiwalnych mapach. Na pd. od pałacu zachowały się relikty kopca i jego spiralnego obmurowania. Materiał roślinny pochodzi głównie z pocz. XX w. Z dawnej szaty roślinnej najlepiej prezentuje się wieniec drzew z obejścia kościoła, stanowiącego niegdyś część ogrodów pałacowych.

Zabytek częściowo dostępny. W zespole pałacowym funkcjonuje Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, wyrażający zgodę na dostęp do poszczególnych części założenia.

Oprac. Mieczysław Kuś, 12.12.2014 r.