zachowaną szczątkowo). Zespół późnobarokowych i rokokowych ołtarzy, ambona i prospekt organowy z lat 60.-70. XVIII wieku stanowią jeden z ciekawszych zbiorów tego typu w północnej Małopolsce. Równie cennym jest piętrowy nagrobek Krzysztofa i Anny Podłęskich z po 1621 roku (atryb. niezidentyfikowany artysta chęciński).

Historia

Bogoria uzyskała prawa miejskie w latach 1616-1619. W związku z lokacją w 1620 roku kasztelan połaniecki Krzysztof Podłęski ufundował w mieście drewniany kościół filialny pw. św. Trójcy i osadził przy nim kanoników regularnych od pokuty zwanych „markami”. Nadanie to zatwierdził w 1625 roku sufragan krakowski biskup Tomasz Oborski. Po 1626 roku zakonnicy umieścili w świątyni obraz Matki Boskiej Pocieszenia, wykonany na zlecenie ojca Justa Pomorskiego przez Jana Sochnera w Krakowie. Wizerunek ten od 1646 roku zasłynął w okolicy licznymi łaskami. W 1681 roku konsekrowano kościół. W 1685 roku erygowano przy nim parafię. W 1748 roku właściciele Bogorii Michał i Teresa Konarscy, w miejsce dotychczasowej budowli, rozpoczęli budowę murowanej świątyni. W 1750 roku była ona niemalże ukończona. W latach 60.-70. XVIII wieku wystawiono w niej nowe wyposażenie. W 1778 roku świątynię konsekrowano. W początku XIX wieku przeprowadzono jej remont. Po śmierci w 1827 roku księdza Feliksa Łaszczykiewicza - ostatniego proboszcza z zakonu kanoników regularnych, parafię objęli duchowni świeccy. W latach 70. XIX wieku, z funduszy parafian i kolatorów, wykonano przy kościele i w jego otoczeniu szereg prac budowlano-restauratorskich, między innymi w 1872 roku wystawiono murowane ogrodzenie, a w 1878 roku naprawiono wieżową sygnaturkę (roboty blacharskie i ciesielskie wyk. Karol Zwijewski z Sandomierza). W 1893 roku, na skutek uderzenia pioruna, zniszczeniu uległ dach obiektu. Naprawiono go w kolejnych kilku latach. W 1914 roku wnętrze świątyni pokrył polichromią Zdzisław Lenartowicz. W czasie działań wojennych w latach 1944-45 kolejny raz uszkodzeniu uległ kościelny dach. W latach 70. XX wieku przeprowadzono gruntowny remont budowli (usunięto szereg elementów wyposażenia, między innymi późnobarokowe ławki i konfesjonały). W latach 2008-2014 gruntownej konserwacji poddano niemalże całe jej wyposażenie, w tym obraz Matki Boskiej Pocieszenia, koronowany w 2010 roku.

Opis

Zespół usytuowany w południowej części wsi, na wzniesieniu, zajmuje wnętrze owalnego placu, otoczonego murem. Złożony jest z barokowej świątyni, dzwonnicy, dawnego cmentarza przykościelnego i kamiennego ogrodzenia z bramami. Położony w centrum dawnego cmentarza orientowany kościół jest budowlą jednonawową, z trójprzęsłowym korpusem i z niższym i węższym od niego kwadratowym prezbiterium, zakończonym prosto. Od północy do prezbiterium przylega niska, prostokątna zakrystia. Wschodnie przęsło nawy ujmują po bokach, niższe od niej, prostokątna kruchta od północy i kwadratowa kaplica św. Anny od południa. Świątynię wymurowano z cegły i w całości wytynkowano. Nakrywają ją dachy dwuspadowy (nad nawą z wieżową sygnaturką, prezbiterium i kaplicą) i pulpitowy (nad zakrystią i kruchtą). Wśród skromnych elewacji budowli, wyróżnia się dwukondygnacyjna, trójosiowa fasada z wklęsło-wypukłym szczytem o półkolistym zakończeniu, rozczłonkowana pilastrami, wzbogacona niszami z figurami i oknami w uszatych obramieniach. Wnętrza kościoła nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami (w nawie), kolebkowo-krzyżowe (w prezbiterium z dekoracją stiukową, zakrystii i kruchcie). W nawie, głównie na ścianie tęczowej, znajdują się dekoracje stiukowe. Wśród elementów wyposażenie wnętrza obiektu godnymi uwagi są między innymi ambona, chór muzyczny i zespół ołtarzy z lat 60.-70. XVIII wieku (w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Pocieszenia z 1626 roku, wykonany przez Jana Sochnera) oraz piętrowy nagrobek Podłęskich z lat 20. XVII wieku (wykonał niezidentyfikowany rzeźbiarz chęciński). Eklektyczna dzwonnica, położona przy murze na osi zachodniej fasady kościoła, jest budynkiem piętrowym na planie kwadratu. Wzniesiona została z cegły i w całości tynkowana. Nakrywa ją dach namiotowy. Fasady budynku, ujęte w narożach boniowaniem z belkowaniem, rozczłonkowane są poziomymi gzymsami przełamanymi na osi. Otwory okienne i wejściowe obiektu akcentują kamienne obramienia. Teren owalnego cmentarza przykościelnego (obecnie nieczynny) wyznacza kamienne ogrodzenie z trzema bramami. Na jego obszarze znajduje się kilka nagrobków z XIX wieku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 02.12.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna. Kościół parafialny p.w. Św. Trójcy w Bogorii, oprac. L. Polanowski, Tarnobrzeg 1997, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Sandomierzu i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Bruździński A., Kanonicy Regularni od pokuty na ziemiach polskich, Kraków 2003, passim.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, III: Województwo kieleckie, pod red. J. Z. Łozińskiego i B. Wolff, z. 11: Powiat sandomierski, red. J. Z. Łoziński i T. Przypkowski, Warszawa 1962, s. 1-3.
• Kracik J., Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII i XVIII wieku, ,,Nasza Przeszłość” 1984, t. 61, s. 111-147.
• Krzyżanowski Z., Bogoria-obraz kościoła na podstawie wizytacji z 1646 i 1727 roku, http://www.parafia-bogoria.pl/czytelnia/294-obraz-kosciola-na-podstawie-wizytacji-z-1646-i-1727-roku.html [dostęp 02-12-2014 r.].
• Myjak J., Sanktuarium Matki Boskiej. Bogoria i okolice, Sandomierz 1997, s. 7-11, 14-24.
• Rocznik Diecezji Sandomierskiej 1994, oprac. A. Z. Kończak, Sandomierz 1994, s. 417-418.
• Wiśniewski J., Dekanat sandomierski, Radom 1915, s. 1-10.
• Wojtasik Z., Zub J., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 170.
• Zub J., Zakon „marków” i Bogoria, „Zeszyty Sandomierskie. Biuletyn Towarzystwa Naukowego Sandomierskie” 2008, nr 26, s. 22-28.