Są one przykładem, tak nielicznych zachowanych, umocnień miast z okresu średniowiecza na terenie dawnego województwa sandomierskiego.

Historia

Mury obronne miasta wzniesione zostały z inicjatywy biskupa krakowskiego Floriana z Mokrska w 2. połowie XIV wieku. Prawdopodobnie najpierw zbudowano wschodni odcinek murów (z najmniej chronionej strony płaskowyża, na którym założono miasto), a później południowy i północny odcinek. Od strony zachodniej, miasto przylegało do terenu zamku, co była już zapewne przewidziane przy lokacji (w 1345 roku), a mury zamku stanowiły kontynuację obwarowań miejskich. Miedzy miastem a terenem zamku początkowo było wydzielenia drewnianym parkanem; mur z bramą pojawił się tutaj prawdopodobnie w 2. połowie XVII wieku. Całość obwarowań zamykała obrysem podkowy teren ówczesnego, średniowiecznego miasta (o powierzchni około 7 hektarów). W obwodzie murów były pierwotnie dwie bramy - od wschodu Opatowska (Sandomierska) i od południa Krakowska, sytuowane na przedłużeniu ulic wychodzących z pierzei Rynku. W dokumentach i ikonografii poświadczane są też baszty, częściowo potwierdzone terenowo. Wzdłuż muru biegła uliczka podmurna, obecnie zachowana jedynie częściowo od południa. Poza linią murów istniały wał i fosa, ale ich zakres i czas powstania jest niewiadomy. Na utrzymywanie murów łożyli kilkakrotnie biskupi, a też przedmieszczanie musieli przy nim stróżować. Aż do XVIII wieku mury miejskie były zachowane prawie na całej długości, ale już w połowie wieku były miejscowo zrujnowane, a przedpola zagospodarowywane. Pod koniec wieku (po opuszczeniu miasta przez biskupów w 1789 roku) nastąpił czas utraty czytelności i integralności obwarowań. W XIX wieku częściowo je rozebrano, częściowo obudowywano; w 1. połowie wieku rozebrano bramy, później baszty, a materiał wykorzystano na cele publiczne i prywatne. Na początku XX wieku przebudowa miasta zatarła w wielu miejscach przebieg otaczających go murów. Zachowane odcinki murów w latach 80-tych XX wieku poddano badaniom oraz zabezpieczono. Ostatnio, po pewnych wzmocnieniach i rekonstrukcjach pozostałości są wyeksponowane i w miarę dostępne, przebieg muru jest jeszcze czytelny.

Opis

Mury obronne otaczały zabudowę miejską z rynkiem i kolegiatą oraz łączyły się od strony zachodniej z umocnieniami zamku (obecnie w ruinie). Występujące dawniej w obwodzie bramy to: - Krakowska, która znajdowała się od strony południowej w połowie obecnej ulicy Licealnej i Opatowska we wschodniej części obecnej ulicy Langiewicza. Nie zachowały się te bramy ani baszty, jak również żaden fragment murów, który pozwoliłby ustalić ich pierwotną wysokość, czy też rodzaj zwieńczenia. Obecnie zachowane fragmenty murów mają przeważnie wysokość około 2 m; pierwotna wysokość mogła wynosić ponad 7 m, o czym świadczą występujące fragmenty i archiwalne rysunki. Mury zewnętrzne wykonane były z piaskowca łamanego, wyrównanego do lica i układanego z warstwami wyrównawczymi co około 1,2 m, grubość muru wynosi od 1,5 do 1,65 m; późniejszy mur dzielący miasto i zamek ma grubość 0,6-0,8 m. Zachowały się następujące odcinki murów: - od strony północnej, w części zachodniej, biegnący wzdłuż granicy terenów kościelnych na osi wschód-zachód (widoczne tu są fragmenty przyziemia wieży) oraz częściowo w strefie środkowej (ukryte tu w gruncie i nadbudowane); - od strony wschodniej, w części północnej, biegnący w kierunku północ-południe - od strony południowej, wzdłuż zabudowań gospodarczych pomiędzy ulicami Słoneczną i Licealną (w części zachodniej tego odcinka widoczne były relikty fundamentów baszty murowanej), i dalej w kierunku wschodnim fragmenty na zapleczu ulicy Podmurnej; - od strony zachodniej (od terenu zamku) na zapleczu ulicy Słonecznej i Krzywej wzdłuż zabudowy gospodarczej; oraz fragmenty murów zewnętrznych związanych z zabudową zamkową.

Zabytek dostępny, częściowo przystosowany do zwiedzania.

Oprac. Dariusz Kalina, 20.12.2014 r.