Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek Sułkowskich - Zabytek.pl

zamek Sułkowskich


zamek XIV w. Bielsko-Biała

Adres
Bielsko-Biała, Wzgórze 16

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Bielsko-Biała, gm. Bielsko-Biała

Reprezentatywny dla regionu przykład założenia militarnego i reprezentacyjnego, łączący wpływy artystyczne krajów Cesarstwa Austriackiego z lokalnymi tradycjami budowlanymi. Zarazem obiekt charakteryzujący się istotnymi wartościami historycznymi, związanymi z dziejami miasta i Śląska cieszyńskiego.

Historia

W XIII w. w miejscu obecnego zamku istniała drewniana strażnica otoczona wałem ziemnym i fosą. Powstałe w rejonie osady targowej, położonej na skrzyżowaniu dwóch szlaków handlowych, założenie miało za zadanie strzec przeprawy przez rzekę Białą. Wraz z szybkim rozwojem miasta w 1. ćwierci XIV w. Bielsko oraz strażnicę otoczono murami obronnymi. W rejonie warowni umieszczono furtę wjazdową na teren miasta, zastąpioną w 2. ćwierci XIV w. basztą bramną. W 2. połowie XIV w. rozpoczął się proces przekształcania strażnicy w zamek, związany z wyznaczeniem warowni na jedno z miejsc stałego pobytu księcia cieszyńsko-oświęcimskiego Przemysła I. Początkowo wybudowano kamienną basztę południowo-wschodnią oraz reprezentacyjny budynek w typie tzw. wielkich domów wznoszonych w ważniejszych śląskich zamkach od XIII w., ponadto obszar warowni odseparowano od miasta dodatkowym murem obronnym. Wraz z wyznaczeniem Bielska na stałą siedzibę dworu książęcego, po 1442 r. miasto zyskało drugi, zewnętrzny pas murów obronnych, a zamek poddany został rozbudowie i adaptacji na cele reprezentacyjne. Włączono wówczas XIV-wieczną basztę bramną w strukturę zamku oraz wybudowano wieżę w południowo-zachodnim narożniku dziedzińca. W XVI w. kontynuowano rozbudowę założenia i przekształcenie go na cele reprezentacyjne kosztem walorów obronnych. Wzniesiono m.in. dwa wolno stojące, piętrowe skrzydła zamkowe od wschodu i zachodu, skomunikowane z pozostałymi budynkami za pomocą ganków bądź loggii, a także jednopiętrowy obiekt przylegający do muru południowego, bramę dolną i basteję. W międzymurzu urządzono niewielki ogród. W końcu XVI w. w wyniku zadłużenia dominium Piastów cieszyńskich miasto wraz z zamkiem stało się częścią bielskiego państwa stanowego, które w 1592 r. przejęli na następne 150 lat hrabiowie Sunnegh. Rozpoczęto wówczas gruntowną modernizację zamku, polegającą m.in. na stopniowym łączeniu poszczególnych, wolno stojących partii założenia za pomocą tarasów, loggii, a także nowych, symetrycznych podziałów elewacji i iluzjonistycznej polichromii ściennej. Proces kontynuowano w XVII w. W ramach prowadzonej w 3. ćwierci XVII w. odbudowy zamku po zniszczeniach szwedzkich, wykształcony został ostateczny rzut zamku, złożony z czterech pełnych skrzydeł spiętych wewnętrznym, arkadowym krużgankiem. W połowie XVIII w. założenie przeszło w ręce Sułkowskich, w których posiadaniu znajdowało się do 1945 r. W 1787 r. rozpoczęto kolejną przebudowę zamku, kontynuowaną na pocz. XIX w. Nadbudowano poszczególne skrzydła do wysokości 2 piętra, wzniesiono wewnętrzne korytarze od strony dziedzińca, a także założono barokowy, jednoosiowy ogród rozciągający się aż do rzeki Białej. Od 1855 r. trwały ostatnie prace polegające na unifikacji całości zabudowy, zmianie wystroju zewnętrznego zamku, budowie wczesnohistoryzującej kaplicy św. Anny, nadbudowie wieży oraz przystosowaniu formy zewnętrznej zamku do zmienionego otoczenia, w niewielkim stopniu natomiast dotyczące dyspozycji wnętrz, w tym budowy reprezentacyjnej klatki schodowej w skrzydle zachodnim. W 2. połowie XIX w. prowadzono również prace porządkowe w najbliższym otoczeniu zamku, w ramach których m.in. urządzono plac od strony południowej, wyburzono część murów obronnych, wzniesiono pawilony handlowe od strony placu Chrobrego i ogrodów. W 1934 r. w związku z parcelacją miasta wg XIX-wiecznego planu Maxa Fabianiego zlikwidowano ogrody zamkowe. W latach 70. wraz z budową nowej arterii po wschodniej stronie zamku rozebrano XIX-wieczne pawilony handlowe i wykonano nowe mury oporowe z tarasami.

Opis

Zamek usytuowany jest na północno-wschodnim skraju wzgórza, na którym rozlokowany jest zespół zabudowy historycznego Bielska. Główny wjazd do zamku, poprzedzony niezagospodarowanym placem, prowadzi od południa, a najokazalszą częścią obiekt zwrócony jest w kierunku reprezentacyjnego placu Chrobrego od północy. Od zachodu założenie ogranicza ul. Wzgórze, a od wschodu mury oporowe, górujące nad ulicą Partyzantów. Zamek jest obiektem murowanym z kamienia i cegły, wzniesionym na planie czworokąta złożonego z czterech skrzydeł zgrupowanych wokół nieregularnego, trapezoidalnego dziedzińca. Trójkondygnacyjne, przekryte dachami czterospadowymi skrzydła tworzą zwartą i zamkniętą w widoku z zewnątrz bryłę urozmaiconą ryzalitami, narożną basztą północno-wschodnią oraz dominantą w formie prostokątnej wieży północno-zachodniej. Od południowego-wschodu do zamku przylega XIX-wieczna niewielka prostokątna kaplica zwieńczona czworoboczną wieżą z hełmem. Neorenesansowe, wieloosiowe elewacje zamku charakteryzują się wyraźnie wyodrębnioną strefą cokołową, zwieńczeniem w formie gzymsu koronującego na konsolach oraz podziałami wertykalnymi w postaci rustykowanych, zdwojonych lizen. Fasada północna, ujęta oktogonalną basztą oraz wieżą zwieńczoną ozdobnym krenelażem, na wysokości piano nobile podzielona jest oknami w typie porte-fenetre otwartymi na wąski taras wsparty na rustykowanym arkadowaniu. Układ wnętrz we wszystkim skrzydłach ma charakter amfiladowy, z korytarzem od strony dziedzińca, sklepionym kolebkowo. W skrzydle południowym i północnym znajdują się dwa przejazdy bramne sklepione kolebkowo, w tym południowy urozmaicony półkoliście zamkniętymi niszami. W skrzydle zachodnim mieści się reprezentacyjna klatka schodowa na rzucie prostokąta zamkniętego półkoliście, zdobiona pilastrami i roślinnym fryzem, kryta sufitem z fasetą, z dwubiegowymi schodami. W skrzydle pn. na pierwszym piętrze zachowana jest niewielka sala kryta późnogotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym z XVII w. z cienkimi stiukowymi żebrami, a w korytarzu wyeksponowana trójdzielna kamieniarka okienna z XV w. Na tym samym piętrze w skrzydle południowym mieści się tzw. sala muzyczna zdobiona rokokowo-klasycystyczną dekoracją ścian i sufitu. W skrzydle pn. i zach. znajdują się ponadto pozostałości XVII-wiecznych iluzjonistycznych malowideł ściennych ocalałych z dawnej fasady północnej i skrzydła południowego, wykonanych w technice en grisaille, przedstawiających podziały architektoniczne z elementami figuratywnymi, a także malarskie zdobienia wnętrz w formie obramień drzwiowych i fryzów. W piwnicach skrzydła północnego, krytych kolebkowo, zachował się gotycki ostrołukowy portal z XV w.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia muzeum.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 09.10.2014 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.101698, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.270674