maswerkami i detalem architektonicznym sklepień krzyżowo-żebrowych, cennymi gotyckimi i nowożytnymi polichromiami z k. XIV w. oraz tryptykiem ołtarzowym sprzed 1500 roku.

Historia

Usytuowany na obszarze d. wsi lokacyjnej Stare Bielsko kościół wzniesiono w 2 poł. XIV w. z fundacji księcia Przemysława I Noszaka, być może w miejscu wcześniejszej, drewnianej świątyni z XII w. Powstały wówczas kościół o statusie par., składał się z ocalałego do czasów ob., murowanego prezbiterium i nawy oraz drewnianej wieży, w miejscu której w XV w. wzniesiono wieżę murowaną. Od 1446 r. świątynia pełniła rolę filii nowo powstałej par. pw. św. Mikołaja w sąsiednim mieście Bielsku. W latach 1560-1654 kościół użytkowany był przez protestantów w związku z przejściowym uznaniem luteranizmu za oficjalne wyznanie Księstwa Cieszyńskiego. W latach 1830-1833 obiekt poddano przebudowie, polegającej m.in. na podwyższeniu dachu i wieży, z kolei w 1893 r. wieża zyskała nowe zwieńczenie w formie ostrosłupowego hełmu. W latach 1929-1930 odkryto i wyeksponowano najstarsze, gotyckie polichromie we wnętrzu kościoła.

Opis

Kościół par. pw. św. Stanisława znajduje się w zach. części Bielska-Białej, w dzielnicy Stare Bielsko, w kwartale ul. Św. Stanisława, Jana III Sobieskiego, Nad Potokiem i Zimowej, na terenie czynnego cmentarza pariafialnego. Kościół jest obiektem orientowanym, murowanym z kamienia, tynkowanym, złożonym z kwadratowej nawy z ulokowaną od zach. wieżą na planie kwadratu oraz węższego, dwuprzęsłowego, pięciobocznie zamkniętego prezbiterium, ujętego od pn. zakrystią na rzucie prostokąta. Zwarta bryła świątyni składa się z korpusu nawowego krytego dachem siodłowym, nieco węższego i niższego prezbiterium krytego dachem wielospadowym oraz dominującej wieży, zwieńczonej smukłym hełmem piramidalnym, ujętej po bokach niskimi dobudówkami krytymi pulpitowo. Poszczególne elewacje, poza wieżową od zach., mają charakter gotycki i urozmaicone są wyodrębnionym cokołem oraz rzędem niewielkich, ostrołukowych otworów okiennych, rozmieszczonych pomiędzy jednouskokowymi szkarpami. Obustronnie rozglifione, dwudzielne otwory okienne wypełnione są maswerkami gotyckimi o motywach czteroliści i rybich pęcherzy. W elewacji pn. umieszczony jest ponadto ostrołukowy, profilowany portal boczny z XIV w. z kutymi drzwiami z 1637 roku. Wysoka, trójkondygnacyjna fasada pozbawiona jest artykulacji. Na osi elewacji znajduje się półkoliście zamknięty, profilowany portal zach. z XV w., a w wyższych partiach wieży ostrołukowe otwory okienne na dwóch poziomach. Właściwy, gotycki, profilowany portal gł. z XIV w. usytuowany jest wewnątrz kruchty. Wnętrze kościoła składa się z przestronnej nawy krytej sufitem z wydatną fasetą oraz dwuprzęsłowego prezbiterium krytego sklepieniem krzyżowo-żebrowym na nadwieszonych służkach, oddzielonych ścianą o ostrołukowej tęczy. W pn. ścianie prezbiterium znajduje się XIV-w., ostrołukowy, fazowany portal do zakrystii. Zakrystia i kruchta zach. sklepione są kolebkami. W pn. ścianie prezbiterium znajduje się XIV-w. wnęka ostrołukowego sakramentarium. Wnętrze prezbiterium zdobi bogaty, zróżnicowany chronologicznie i stylistycznie wystrój malarski. Najstarsze, gotyckie polichromie, datowane na 4 ćw. XIV w., znajdują się w apsydzie prezbiterium (przedstawienia aniołów, Świętych, scena Zwiastowania, sceny pasyjne) oraz na ścianie i podniebiu tęczy (przedstawienia Świętych, medaliony), w węgarach okien, na żebrach i zwornikach sklepiennych. Na sklepieniach w prezbiterium (kasetony z rozetami) oraz odcinkach ścian (m.in. dekoracja groteskowa) wyeksponowane są renesansowe polichromie z ok. poł. XVI w., z kolei na ścianie pn. prezbiterium polichromie barokowe z 3 ćw. XVII w. (sceny pasyjne). Wśród cennego wyposażenia kościoła znajduje się m.in. tryptyk sprzed 1500 r. w ołtarzu gł., chrzcielnica z 1660 r., późnogotycko-renesansowe stalle z 1563 r., drewniana, rokokowa empora organowa z 1773 r.

Obiekt dostępny dla zwiedzających bezpośrednio przed i po mszach św.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 19-11-2015 r.