poł. XVIII stulecia. Pomimo wielokrotnych rozbudów zachowała XVIII-wieczną formę korpusu nawowego i dolnej partii dzwonnicy.

Historia

Pierwsza udokumentowana wzmianka o prawosławnej cerkwi pw. św. Michała pochodzi z 1563 r., ale na pewno istniała ona już wcześniej. Wkrótce potem przejęła od cerkwi Narodzenia NMP rangę soboru, a jej wezwanie zmieniono na Objawienia Pańskiego. Po 1596 r. parafia przyjęła unię brzeską, aczkolwiek jeszcze w 1. poł. XVII w. trwały spory na temat jej przynależności wyznaniowej. W latach 70. XVIII w. powrócono do pierwotnego wezwania cerkwi św. Michała. Obecna świątynia została zbudowana w 1789 r.; obok niej wystawiono murowaną dzwonnicę. W 1834 r. do wnętrza wstawiono ikonostas, a pięć lat później parafia powróciła do wyznania prawosławnego. W latach 60. XIX w. przeprowadzono kilka remontów, polegających m.in. na naprawie dachu i kopuły, wymianie desek podłogowych i stropowych oraz stolarki okiennej i drzwiowej. Wstawiono też dwa nowe boczne ikonostasy, a w 1875 r. wymieniono na nowy ikonostas główny. W 1878 r. nadano też wnętrzu charakter odpowiadający tzw. stylowi rosyjsko-bizantyńskiemu, poprzez ozdobne oszalowanie ścian, dodaniu nad- i podokienników oraz bogatej dekoracji chóru muzycznego. W tym samym stylu dobudowano w latach 1913-1915 dzwonnicę nad kruchtą. Kolejne remonty przeprowadzono w l. 1926 i 1936. W latach 60. XX w. rozebrano murowaną dzwonnicę. W latach 1987-1989 dobudowano do cerkwi wg. proj. Aleksandra Grygorowicza trzy nowe prezbiteria.

Opis

Obiekt położony w centrum miasta, po wschodniej stronie ul. Mickiewicza, na ogrodzonym cmentarzu przycerkiewnym. Orientowany. Styl eklektyczny. Cerkiew o rozczłonkowanej bryle i planie, złożona z ośmiobocznego korpusu nawowego, trójkondygnacyjnej kruchty-dzwonnicy i trzech pięciobocznych prezbiteriów połączonych obejściem, w które włączono niewielki przedsionek. Korpus nawowy nakryty dachem ośmiospadowym z kopułą na szyi. Dzwonnica czworoboczna w dwóch dolnych i ośmioboczna w górnej kondygnacji, nakryta ostrosłupowym hełmem z niewielką kopułką; nad wejściem daszek dwuspadowy. Prezbiteria w formie wielobocznych wieżyczek (środkowe najwyższe), nakryte ostrosłupowymi hełmami z kopułkami; obejście przekryte dachem wielospadowym z wysuniętym okapem. Korpus nawowy i dzwonnica drewniane, w konstrukcji zrębowej, na podmurówce, ściany wzmocnione lisicami; prezbiteria i obejście murowane z cegły. Dachy i kopułki pokryte blachą. Ściany szalowane zewn. i wew. W korpusie nawowym i dzwonnicy stropy i podłogi drewniane; w prezbiteriach i obejściu stropy ogniotrwałe. Stolarka okienna i drzwiowa drewniana; okiennice w dzwonnicy deskowe.

Elewacje: w dolnej partii cokół wydzielony listwowym gzymsem, szalowany poziomo, z prostokątnymi płycinami z motywem krzyża greckiego na tle rombu. Ściany do wysokości okapu szalowane w jodełkę, na węgłach pionowo. Otwory okienne prostokątne, większość otoczona ozdobnymi opaskami z nad- i podokiennikami. W partii obejścia rząd zamkniętych odcinkowo okienek. Listwa podokapowa wycinana w ząbki. Ściany korpusu nawowego i dzwonnicy podzielone pionowo lisicami stylizowanymi na kolumny. Druga kondygnacja dzwonnicy oszalowana poziomo, trzecia naprzemiennie: pionowo i poziomo, z odeskowanymi węgłami; otwory głosowe prostokątne, zamknięte okiennicami.

Wnętrze podzielone sześcioma czworobocznymi słupami ustawionymi w dwóch rzędach, przekryte płaskim stropem. Ściany szalowane w części nawowej w jodełkę, w prezbiterialnej pionowo. Okna w opaskach, ozdobione nad- i podokiennikami z wyrzynanych ozdobnie deseczek; analogiczna bogata dekoracja wokół wejścia z kruchty do nawy. Prześwit między chórem muzycznym a nawą podzielony ozdobnymi filarkami, osłonięty płycinową balustradą. Wyposażenie: trzy eklektyczne ikonostasy z XIX w.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Tomasz Rogala, OT NID w Białymstoku, 18.12.2014 r.