Jest najwcześniejszym regionalnym przykładem adaptacji elementów gotyku pomorsko-brandenburskiego w rodzimej architekturze sakralnej 1 poł. XV w. na Mazowszu. Wewnątrz kościoła barokowe ołtarze z XVIII w. oraz rzeźby i obrazy głównie z XVII i XVIII w. Płyta nagrobna z piaskowca, poświęcona Maciejowi z Bielaw - kasztelanowi łęczyckiemu, uznawana za najstarszą na Mazowszu (1462 r.). Na ścianach prezbiterium polichromia autorstwa Zofii Baudoin de Courtenay.

Historia

Kościół zbudowany i konsekrowany w pierwszej połowie XV w. (1403 r.?) z fundacji Wojciecha Bielawskiego, kanonika gnieźnieńskiego. W 1560 r. remontowano prawdopodobnie dach kościoła. W XVII w. prowadzono prace przy zakrystii (odnosi się do nich data 1677 r. widoczna na jej elewacji). Pod koniec XVIII w. (przed 1797 r.) kościół popadł w ruinę i został zamknięty. W latach 1822 - 1862 podejmowano prace remontowe (powstał niezrealizowany projekt gruntownego remontu planowanego przez Komisję Rządową). W 1893 r., przeprowadzono remont wnętrza i usunięto szkarpy zewnętrzne. W czasie I wojny światowej kościół uległ ponownemu zniszczeniu. W 1917 r. w ramach prac remontowych m. in. zabezpieczono dach. W latach 1929-1932 pod kierunkiem prof. Jerzego Raczyńskiego prowadzono prace konserwatorskie w duchu regotyzacji kościoła. Przeprowadzono jego generalny remont, w trakcie którego w nawach kościoła wzniesiono, zastępujące stropy płaskie, sklepienie krzyżowe wzmocnione żebrami o trójbocznym profilu, wbudowano w nawę główną kruchtę i emporę organową oraz zrekonstruowano skarpy. W prezbiterium wykonana została przez Zofię Baudoin de Courtenay polichromia (1932 r.). W 1961 r. w ramach prac konserwatorskich zrekonstruowano renesansową wieżyczkę na zachodnim szczycie kościoła oraz odnowiono elewacje. W 2002 r. przeprowadzono remont więźby dachowej prezbiterium połączony z wymianą dachówki na blachę miedzianą. W latach 2010 - 2011 przeprowadzone zostały prace konserwatorsko - remontowe obejmujące mury zewnętrze, w 2012 r. wykonano opaskę odwadniającą, a w 2013 dokonano malowania wnętrz (prezbiterium i kruchty).

Opis

Kościół położony w zachodniej części wsi, przy drodze biegnącej z rynku w Bielawach do miejscowości Piątek. Otoczony nieregularnym pięciobokiem kamiennego muru cmentarnego z zaokrąglonymi narożami. Na terenie cmentarza przykościelnego drewniana dzwonnica z 1734 r. z dzwonem z 1531 r. Gotycki kościół orientowany, zbudowany z czerwonej cegły, utrzymany w wątku polskim, nietynkowany, trójnawowy, półhalowy. Posiada pięcioprzęsłowe nawy przykryte sklepieniami krzyżowymi wzmocnionymi żebrami o trójbocznym profilu i os wschodu prostokątne, dwuprzęsłowe, trójbocznie zamknięte prezbiterium. Do prezbiterium od północy dobudowana część o rzucie nieregularnego czworokąta, mieszcząca zakrystię i skarbczyk. Niskie, ostrołukowe arkady międzynawowe oparte są na prostokątnych filarach. W ścianach naw bocznych, w rytmie występowania arkad międzynawowych, płytkie wnęki arkadowe, a w nich otwory okienne. Otwór tęczowy ostrołukowy. Od zachodu empora chórowa nad wejściem do kruchty. Na ścianach prezbiterium polichromia figuralno-ornamentalna autorstwa Zofii Baudoin de Courtenay. Więźba dachowa drewniana z pięcioma stolcami w więzarach, o trzech słupach spoczywających na płatwi dolnej. Zewnątrz kościół, wzniesiony na wysokim cokole, wzmocniony jest uskokowymi skarpami odpowiednio do podziału przęsłowego jego wnętrza. Między skarpami znajdują się ostrołukowo lub koliście zwieńczone okna bądź blendy. Ściany wieńczy profilowany gzyms, pod którym biegnie gładki tynkowany pas. Korpus nawowy przykryty dachem dwuspadowym, od zachodu zasłoniętym ozdobnym szczytem zwieńczonym wieżyczką na sygnaturkę. Prezbiterium przykryte dachem dwuspadowym, przechodzącym nad trójboczną obsydą w dach namiotowy. Część przybudowana do prezbiterium przykryta jest dachem pulpitowym. Fasada trzyosiowa, zwieńczona masywnym trójkątnym szczytem wnękowo-sterczynowym wypełnionym osiemnastoma smukłymi blendami zwieńczonymi ostrołukowo, rozdzielonymi lizenami, zwieńczony ceglaną wieżyczką na sygnaturkę. Trójosiowość fasady podkreślają skarpy. Wyznaczające przęsło środkowe są smuklejsze, zwieńczone dekoracyjnymi sterczynkami sięgającymi do pasa fryzu obiegającego część elewacji poniżej szczytu. Przęsło środkowe wypełnia zdwojona wnęka portalowa zamknięta ostrołukowo, ujmująca prostokątny otwór wejściowy. W skarpach schodkowych, w najniższym poziomie, ostrołukowe nisze, nad nimi dwuspadowe zwieńczenia uskoku skarpy. W przęsłach bocznych smukłe, ostrołukowe otwory okienne rozglifione trójuskokowo. Elewacje boczne pięcioosiowe, oskarpowane. Skarpy usytuowane odpowiednio do podziału przęsłowego wnętrza. Uskoki skarp zadaszone pulpitowo, w najniższym poziomie posiadają ostrołukowe blendy. W polach pomiędzy niszami usytuowano okna ostrołukowe. W elewacji południowej boczne wejście do kościoła - portal zamknięty ostrym łukiem, nad którym usytuowane okno zwieńczone łukowo. W szczytowej ścianie wschodniej, na południe od prezbiterium ostrołukowa blenda. W trójkątnym szczycie dwa małe, półkoliście zamknięte otwory okienne. Elewację wieńczy wieżyczka na sygnaturkę, na której ustawiono metalowy krzyż i ażurowa chorągiewka z wyciętymi literami „A” i „W”, pomiędzy którymi umieszczono herb „Kłośnik” i powyżej datę 1560. Prezbiterium oskarpowane, z pięcioma ostrołukowymi oknami. Szczytowa blenda tynkowana, zwieńczona ostrołukowo. Na wyposażeniu kościoła znajdują się trzy XVIII-wieczne ołtarze. Późnobarokowy ołtarz główny z 2 ćw. XVIII w. z rzeźbami św. św Zygmunta i Bartłomieja (?). Ołtarze boczne z częściami rokokowymi z 2 poł. XVIII w., z rzeźbami rokokowymi lub ludowymi, z obrazami świętych z kończ XVIII lub początku XIX w. Inne elementy wyposażenia kościoła to m. in.: płyta nagrobna kamienna, gotycka, tablice nagrobne inskrypcyjne: z piaskowca ks. Mateusza Cichoraja (zm. 1654) oraz kamienna Anieli Wężyckiej (zm. 1830) i jej syna Seweryna (zm. 1829), marmurowy, klasycystyczny nagrobek Karola Skarbka (zm. 1818). Organy anonimowe z 1 poł. XVII w., tablica z 1929 r. poświęcona parafianom, poległym w czasie I wojny światowej, oraz tablice pamięci żołnierzy poległych w walce z Niemcami w 1939 r.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Obiekt dostępny przez cały rok. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Jolanta Welc Jędrzejewska, OT NID w Łodzi, 29.05.2014 r.