Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fabryka - Zabytek.pl

fabryka


fabryka koniec XIX w. Białystok

Adres
Białystok, Świętojańska 15

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. Białystok, gm. Białystok

W przeszłości był to największy zespół fabryczny w Białymstoku, świadczący o gospodarczym znaczeniu miasta w kon.

XIX i na pocz. XX w., doskonale rozplanowany, o jednorodnej stylistyce. Trzy obiekty zespołu zostały wkomponowane w nowoczesną bryłę galerii handlowej, z zachowaniem stylu fabrycznego, charakterystycznego dla kon. XIX wieku.

Historia

Po stłumieniu powstania listopadowego między Królestwem Polskim a Cesarstwem Rosyjskim ustanowiono granicę celną. Aby uniknąć wysokich opłat wielu fabrykantów budowało swoje zakłady w Białymstoku, który znajdował się w granicach imperium. Na początku lat 80. XIX w. tereny w okolicach dzisiejszej ul. Świętojańskiej kupili Eugeniusz Becker i Alfred Frisch i w latach 1883-1895 wybudowali Fabrykę Jedwabnych Pluszów. W czerwcu 1895 r. powstała pierwsza w Białymstoku spółka akcyjna Eugeniusza Beckera i Alfreda Moesa, fabrykanta z Choroszczy, pod nazwą Towarzystwo Białostockiej Manufaktury „Eugeniusz Becker i spółka”. Jeszcze w 1895 wybudowano obszerny budynek magazynu oraz tkalnię z nową kotłownią i budynkiem dla maszyny parowej, a w następnych (do 1911 r.) kolejne hale tkalni, drugą farbiarnię, warsztaty ślusarskie, wozownię, stajnie. W latach 1902-1905 wybudowano pałacyk zarządu. Zakład działał nieprzerwanie do lipca 1944 r., kiedy wycofujący się Niemcy zniszczyli zabudowania, ocalał jedynie budynek administracyjny i część tzw. budynku Merkurego (magazynu). Decyzją z grudnia 1945 r. fabryka została uznana za mienie opuszczone i przeszła na własność państwa. Zniszczone budynki odbudowano, a fabryka pluszu działała do 2006 r. kolejno jako Zakłady Przemysłu Jedwabno - Galanteryjnego, Białostocka Fabryka Pluszu oraz Fabryka Wyrobów Runowych „Biruna”. Ze składu kompleksu fabrycznego do 2006 r. dotrwały dwie tkalnie (z 1895 r. i 1911 r.), dwie farbiarnie (z 1895 r. i 1911 r.), wykańczalnia (z 1883 r.), magazyn wyrobów gotowych (tzw. Budynek Merkurego z 1895 r.), ślusarnia (z 1911 r.) i stajnia z wozownią (z 1911 r.). W 2005 r. zespół nabyła firma JWK Invest SA, w latach 2007 - 2008 wg projektu architekta Macieja Kuryłowicza na terenie nieczynnej fabryki powstało centrum handlowe, w bryłę którego wkomponowano budynek Merkurego i stajnię z wozownią oraz część elewacji wykańczalni.

Opis

Zespół usytuowany na pd. od centrum miasta, na narożnej działce ograniczonej ulicami Świętojańską i A. Mickiewicza. Architektura fabryczna z przeł. XIX i XX wieku.

W bryłę galerii handlowej wkomponowano trzy obiekty z byłego zespołu fabrycznego. Budynek Merkurego (pierwotnie magazyn wyrobów gotowych, ob. biura i sklepy) usytuowany jest w pierzei ul. Świętojańskiej, w układzie kalenicowym, na planie zbliżonym do wydłużonego prostokąta, niepodpiwniczony, na kamiennym cokole, murowany z czerwonej cegły, nieotynkowany. Zwarta trzykondygnacyjna bryła, z jednoosiowym uskokiem w części zach., dach dwuspadowy, kryty blachą. Pn.-zach. elewacja wieloosiowa, z trzyosiowym pseudoryzalitem w centralnej części, zwieńczonym kwadratowym szczytem, w płycinie data 1895, powyżej na półkuli posążek Merkurego, skrajne osie zwieńczone kulami na sześciennych cokołach. Otwory okienne i drzwiowe zamknięte łukami odcinkowymi, kondygnacje dzielone horyzontalnie ceglanymi gzymsami, zwieńczone gzymsem kostkowym. W elewacji frontowej galerii po stronie zach. odtworzono fragment szczytu dawnej wykańczalni, murowany, tynkowany, trzyosiowy, z blendami w miejscu okien. Kondygnacja poddasza oddzielona gzymsem schodkowym, fragment bocznych elewacji ujęty w szklane tafle, dach mansardowy zaznaczony gzymsem schodkowym. Budynek dawnej wozowni wbudowany w szklaną ścianę zach. elewacji nowego budynku, murowany z żółtej i czerwonej cegły, kryty dwuspadowym dachem. Zwarta bryła, elewacja wieloosiowa, pozorny ryzalit na środkowej osi zwieńczony trójkątnym szczytem z datą 1911 i dwoma symetrycznie umieszczonymi medalionami z płaskorzeźbionym motywem końskich głów. W górnej części elewacji ponad prostym gzymsem tynkowane płyciny zamknięte ceglanym fryzem arkadowym. We wnętrzu zachowana część ściany wykańczalni oraz budynek Merkurego, w którym znajdują się pomieszczenia biurowo - administracyjne.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy galerii handlowej.

Oprac. Grażyna Rogala, OT NID w Białymstoku, 10-12-2015 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: fabryka

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_BK.68263, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_20_BK.151871