Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

d. kościół parafialny, ob. kaplica - Zabytek.pl

d. kościół parafialny, ob. kaplica


kościół 1617 - 1626 Białystok

Adres
Białystok

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. Białystok, gm. Białystok

Najstarszy zabytek Białegostoku.Jednowieżowy i jednonawowy kościół o cechach gotyckich (rzut, bryła, skarpy), renesansowych (wieża nakryta hełmem z glorietą, portal) i barokowych (wnętrze, wyposażenie), będący mauzoleum fundatorów kościoła i właścicieli Białegostoku: Piotra Wiesiołowskiego i Branickich-Gryfitów, szczególnie hetmana Jana Klemensa Branickiego, który przyczynił się do największego rozkwitu miasta.

Obiekt o wartościach historycznych i artystycznych w skali ponadregionalnej.

Historia

Kościół wzniesiony został w 1617 r. przez Piotra Wiesiołowskiego, właściciela Białegostoku. Nazwisko fundatora i data budowy świątyni widnieje na srebrnej plakietce znalezionej w 1902 r. pod fundamentem ołtarza. Rozpoczętą budowę po śmierci Piotra kontynuował jego syn Krzysztof. Prace budowlane ukończono w 1625 r., a w następnym roku kościół został konsekrowany przez bpa wileńskiego Eustachego Wołłowicza. Dzięki licznym ofiarom, do końca lat 20. XVII w. świątynia została wyposażona. Po śmierci Krzysztofa w 1637 r. patronat nad kościołem przejęła jego żona Aleksandra i to z jej inicjatywy cmentarz przykościelny ogrodzono murem z wieżyczkami. Na pocz. XVIII w. kościół został odnowiony przez Stefana Mikołaja Branickiego. Następny właściciel dóbr białostockich Jan Klemens Branicki rozpoczął w 1750 r. przebudowę kościoła w duchu baroku, z zamiarem uczynienia ze świątyni zarówno reprezentacyjnej, pałacowej kaplicy jak i swojego mauzoleum. Zmieniono wówczas m. in. kształt otworów okiennych, dodano nowe, owalne okna, wewnątrz nad zakrystią i skarbcem urządzono loże otwarte do prezbiterium arkadowymi otworami, w ścianach nawy wydrążono konchowe nisze, pomalowano sklepienie i ściany, wymieniono posadzkę pozostawiając trzy wejścia do krypt. Branicki ufundował nowe ołtarze boczne i nagrobek Stefana Mikołaja Branickiego i jego żony. Po śmierci J. K. Branickiego opiekę nad kościołem sprawowała jego żona Izabela Branicka (zmarła w 1808 r.), która w 1806 r. zrzekła się tego prawa na rzecz Instytutu Księży Misjonarzy. Do 1846 r. parafia znajdowała się pod zarządem księży misjonarzy, następnie - księży diecezjalnych. W poł. XIX w. kościół był remontowany. W 1900 r. rozpoczęto „rozbudowę” kościoła poprzez budowę nowej, neogotyckiej świątyni dostawionej od wschodu. Z tego powodu w 1902 r. rozebrano prezbiterium kościoła oraz część ogrodzenia. Przy ścianie wsch. ustawiono ołtarz. Kościół został gruntownie wyremontowany.

Opis

Kościół usytuowany na niewielkim wzniesieniu w centrum miasta, częściowo ogrodzony murem. Korpus główny od wschodu przylega do neogotyckiej katedry. Orientowany. Barokowy. Założony na rzucie prostokąta (pierwotnie z węższym prezbiterium), z dostawioną od zachodu wieżą na rzucie kwadratowym ujętą po bokach ćwierćkolistymi łącznikami. Prostopadłościenna bryła kościoła nakryta jest wysokim dwuspadowym dachem. Na osi od zachodu do korpusu przylega smukła, trójkondygnacyjna wieża z cylindrycznymi aneksami między ścianą zach. a wieżą. Dwie dolne kondygnacje prostopadłościenne, górna - ośmioboczna, ze smukłymi otworami dzwonnymi. Wieżę przykrywa dzwonowaty hełm zwieńczony ażurową latarnią arkadową i smukłym dachem wieżowym zakończonym krzyżem. W przyziemiu wieży wejście główne ujęte w późnorenesansowy portal z piaskowca. Trójosiowe elewacje boczne wzmocnione skarpami, zwieńczone profilowanym gzymsem. Na osiach smukłe otwory okienne i okulusy. Wnętrze jednoprzestrzenne, z konchowymi wnękami w ścianach bocznych, z wydzieloną od zachodu emporą wspartą na dwóch filarach, z barokowym wyposażeniem. Po obu stronach ołtarza głównego umieszczone drzwi wiodące do katedry, nad nimi wnęki z rzeźbami śś. Piotra i Pawła. Wewnątrz mauzoleum Stefana Mikołaja i Katarzyny Branickich, nagrobek Jana Klemensa Branickiego i haftowane epitafium Izabeli Branickiej.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Grażyna Rogala, OT NID w Białymstoku, 22.12.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_BK.63113, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_20_BK.148965