Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

d. zespół klasztorny Paulinów - Zabytek.pl

d. zespół klasztorny Paulinów


klasztor XV w. Beszowa

Adres
Beszowa, 26

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Łubnice

Kościół klasztorny w Beszowej jest jednym z najlepiej zachowanych zabytków architektury gotyckiej w Małopolsce, o tak zwanym filarowo - przyporowymi systemie konstrukcyjnym, podobnie jak bazyliki Krakowa, czy skromniejsze w Skalbmierzu i Bodzentynie.

Tym samym jest jednym z najlepszych, choć uproszczonych przykładów oddziaływania krakowskich rozwiązań architektonicznych na prowincję, jednocześnie jednym z najokazalszych paulińskich kościołów klasztornych.

Historia

Według informacji Długosza około 1407 roku Wojciech Jastrzębiec, jeszcze jako biskup poznański w rodzinnej wsi ufundował na miejscu niewielkiego, drewnianego kościółka parafialnego okazałą murowaną świątynię pw. śś. Piotra i Pawła. Decydującym dla dalszych dziejów kościoła był dokument wystawiony w lutym 1421 roku, mocą którego Wojciech, już od 1412 roku biskup krakowski, przekazał kościół wraz z uposażeniem paulinom z częstochowskiej Jasnej Góry.  Zapewne pierwsze poważniejsze prace budowlane przy kościele miały miejsce dopiero w początku XVII wieku, uwieńczone konsekracją kościoła w 1616 roku przez biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego. Założone w 1628 roku Bractwo Św. Aniołów Stróżów około 1664 roku znalazło schronienie w dawnym kapitularzu. W 1690 roku kasztelan połaniecki Hieronim Jagniątkowski z żoną Anną dostawili od strony południowej kaplicę grobową pw. św. Antoniego Padewskiego. W XVIII wieku nastąpiła stopniowa utrata znaczenia konwentu, w konsekwencji pogorszył się stan klasztornych zabudowań. Dekretem arcybiskupa Franciszka Skarbka Malczewskiego z 17 kwietnia 1819 roku konwent beszowski, podobnie jak szereg innych, został skasowany. W klasztorze pozostał jako proboszcz jedynie ojciec Hilarion Bobrowski, ówczesny prowincjał galicyjski. Stan budynków kościelnych pozostawał nadal zły, klasztor był zrujnowany, a zawalenie się części dachu ze zniszczeniem sklepienia nawy północnej zmusiło do zamknięcia kościoła. Wówczas  księża parafialni przejęli budynek poklasztorny na plebanię, dotychczas użytkowany przez administratora poklasztornych dóbr. Duże straty poniosły zabudowania w wyniku działań wojennych w 1944 roku, kiedy to zniszczeniu uległ dach na kościele, okna, uszkodzone zostały organy i wiele innych elementów wyposażenia wnętrza a przede wszystkim legła w gruzach kaplica św. Aniołów Stróżów.

Opis

Smukła sylwetka kościoła usytuowane na południe od drogi Sandomierz-Kraków wyraźnie dominuje nad okolicą. Kościół ogrodzony jest kamiennym, tynkowanym murem z bramką w części północnej, strzeżoną przez rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Jana Nepomucena. Obok kościoła, w północno - zachodniej części dawnego przykościelnego cmentarza, zwraca uwagę imponujących rozmiarów drewniana dzwonnica, zbudowana w połpwoe XVII wieku, podobno na miejscu starszej. Kościół jest trzynawową bazyliką z krótkim prezbiterium, murowaną w cegle, częściowo z okładziną kamienną. Od strony południowej przylega do kościoła kaplica Jagniątkowskich pw. śś. Antoniego i Pawła, wybudowana jako grobowe mauzoleum. Obok znajduje się pozostałości zespołu zabudowań poklasztornych, z dawną biblioteką oraz kapitularzem, później kaplicą śś. Aniołów Stróżów, zniszczoną w trakcie działań wojennych w 1944 roku. Dla budowli kościoła charakterystyczne są schodkowe, gotyckie szczyty nawy głównej i bocznych oraz późniejszy, późnorenesansowy szczyt wschodni prezbiterium. Zachodni portal główny kościoła posiada wykrój schodkowy z bogatym laskowaniem. Trzynawowe wnętrze, przedzielono ostrołukowymi, profilowanymi arkadami wspartymi na bogato profilowanych filarach, wzmocnionych wydatnymi szkarpami od strony naw bocznych. W nawie głównej i prezbiterium wnętrze zamykają pozorne drewniane sklepienia, jedynie nawy boczne przesklepiono krzyżowo - żebrowo, z żebrami osadzonymi na wspornikach zdobionych herbami i maskami. W części zachodniej zachowało się jedno z trzech niegdyś przęseł dawnego oratorium zakonnego, posiadające sklepienie gwiaździste. Nad wejściem do dawnej kaplicy śś. Aniołów Stróżów umieszczona jest tablica erekcyjna kościoła, z herbem Jastrzębiec i okolicznościowym napisem. We wnętrzu kościoła dominują zabytki sztuki nowożytnej, w tym wczesnobarokowy ołtarz główny i stalle w prezbiterium, oraz szereg ołtarzy w nawach. Cele zakonników nad dawnym kapitularzem połączone były niezachowanym przejściem na ostrołukowej arkadzie z budynkiem klasztornym. Gmach, obecnie obniżony o kondygnację i mieszczący plebanię, posiada pomieszczenia po obu stronach sieni, przekryte sklepieniami gwiaździstymi, wspartymi na centralnie usytuowanym filarze.

Obiekty dostępne z zewnątrz, możliwość zwiedzania wnętrza kościoła po uzgodnieniu z księdzem Proboszczem.

Oprac. Jerzy Zub, 16.12.2014 r.

Bibliografia

  • Szyszko - Bohusz A., Beszowa, Skalmierz i system krakowski. Bodzentyn (w:) Sprawozdania Komisyi do badania historyi sztuki w Polsce, t. IX, 1913, s. 45 - 108.
  • Zbudniewek J., Katalog domów i rezydencji polskiej prowincji paulinów (w:) Nasza Przeszłość, t. XXXI, 1969, s. 181-228.
  • Gorzelak M., Kościół i klasztor popauliński w Beszowej (w:) Studia Claromontana, t. 10, 1989, s. 454-478.
  • Zub J., Dzieje kościoła i klasztoru paulińskiego w Beszowej po kasacie zakonu (w:) Studia Claromontana, t. 10, 1989, s. 479-487.
  • Węcławowicz T., Małopolska i ziemie ruskie Korony (w:) Architektura gotycka w Polsce, Warszawa 1995.