Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kaplica Firlejów - Zabytek.pl

Adres
Bejsce, 232

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kazimierski, gm. Bejsce

Grobowa kaplica kopułowa Firlejów w Bejscach jest jednym z najważniejszych tego typu mauzoleów szlacheckich w Polsce.

Jej bogaty architektoniczno-rzeźbiarski wystrój i wyposażenie, wykonane zapewne przez warsztat Tomasza Nikla w latach 1593-1610, należą do najcenniejszych rodzimych realizacji manierystycznych. Podobnie unikalny charakter mają rzeźby fantazyjnych stworów z obudowy nagrobka Firlejów, o wymowie odwołującej się do powszechnych wówczas wyobrażeń symbolicznych i prawdopodobnie do zainteresowań „naukowych” fundatora, wojewody krakowskiego Mikołaja Firleja.

Historia

Kaplicę pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny przy kościele parafialnym w Bejscach ufundował wojewoda krakowski Mikołaj Firlej niedługo po śmierci żony Elżbiety z Ligęzów w roku 1593. Jej projekt opracował artysta z kręgu Santi Gucciego, być może Tomasz Nikiel, domniemany główny wykonawca tej budowli. W chwili śmierci fundatora w 1600 roku mauzoleum musiało być już ukończone, skoro w grudniu tegoż roku konsekrowano znajdujący się w nim ołtarz. W latach około 1600-1610 z inicjatywy brata zmarłego księdza Henryka Firleja - późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego, we wnętrzu wykonano polichromie, a warsztat Nikla zakończył pracę przy nagrobku Elżbiety i Mikołaja Firlejów. W 1620 roku kaplicę zbezcześcili bliżej nieokreśleni „kozacy”. W 1621 roku dokonano jej rekonsekracji. W kolejnych stuleciach odnawiano ją jedynie doraźnie, między innymi: po 1824 roku (wówczas zamalowano część polichromii) i w 1854 roku. Gruntowny remont mauzoleum przeprowadzono w latach 1905-13 pod kierunkiem Zygmunta Hendla i Mariana Heitza, przy udziale warsztatu kamieniarskiego Józefa Kuleszy. W późniejszym okresie obiekt był parokrotnie konserwowany w latach 1968-1984, 2006-2007 i 2012-2015.

Opis

Manierystyczna kaplica Firlejów znajduje się od strony południowej kościoła w Bejscach, przy kruchcie, na osi kaplicy św. Anny. Wzniesiona jest na planie kwadratu i nakryta kopułą na pendentywach, zwieńczoną latarnią. Wystawiona została z kamienia i wytynkowana. Poszycie kopuły i latarni wykonano z blachy miedzianej. Na tle skromnych elewacji mauzoleum - o narożnych, jońskich pilastrach i doryckim belkowaniu - wyróżniają się kamieniarka latarni oraz figury na narożach (Dawid i Judyta z głową Holofernesa). Wejście z nawy do kaplicy opatrzone jest kamiennym, dwustronnym portalem o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej, w którego prześwicie znajduje się ażurowa, kamienna brama z neorenesansową kratą (według projektu Z. Hendla z 1912 roku). Wnętrze zaskakuje bogatym, manierystycznym architektoniczno-rzeźbiarskim wystrojem. Ściany korpusu, oprócz zachodniej zajętej przez nagrobek, rozczłonkowano półkolistymi wnękami arkadowymi o bogatych obramieniach, te zaś ujęto po bokach konchowymi niszami, wspartymi na dekoracyjnych konsolach i zwieńczonymi „marmurowymi” tablicami w rollwerkowych obramieniach. Powyżej dekoracyjnego belkowania, przerwanego na zach. ścianie, mieści się strefa ścian tarczowych (z trzema okrągłymi oknami w kamiennych ramach) i pendentywów (z kartuszami herbowymi). Nad nią znajduje się wydatny gzyms (pokryty dekoracją rzeźbiarską) i kopuła z kasetonami wypełnionymi rozetami, a u podstawy latarni liśćmi. Wystrój ten dopełnia polichromia z początku XVII wieku ukazująca między innymi: sceny z życia Marii (na ścianach tarczowych), grupy aniołów (na pachach wnęk arkadowych i pendentywach), festony z owocami (w narożach korpusu) i obramienia (pod niszami). Niezwykle cennym jest wyposażenie kaplicy, które tworzą, między innymi: manierystyczne, ustawione naprzeciwko siebie, nagrobek Mikołaja i Elżbiety Firlejów z lat 1600-1610 (warsztat T. Nikla?) i ołtarz Wniebowzięcia NMP z około 1600 roku (T. Nikiel?) oraz epitafium Marcina Badeniego, wykonane po 1824 roku (dawniej z urną z sercem zmarłego).

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 08.02.2015 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Piotr Gadomski.

Rodzaj: kaplica

Styl architektoniczny: renesansowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.66441, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.2473