Budynki i urządzenia wodne o oryginalnych formach i konstrukcji, stanowią reprezentatywny przykład zabytku techniki na Pomorzu Zachodnim.

Historia

Zespół zabudowy młyna wodnego został wzniesiony w okresie 1733 - l. 20. XX w.

Pierwotnie była to papiernia, następnie młyn zbożowy, a obecnie ośrodek dydaktyczny.

Pomysłodawcą i budowniczym (od 1733 r.) papierni był Eliasz Meisner. Jego syn Ernest rozbudował i zmodernizował zakład w latach 1772 - 1987; m.in. wybudowano ceglany akwedukt. W 1827 r. papiernię kupił fabrykant Getschmann, który wprowadził maszynę parową i zmechanizował produkcję. W 1867 r. zakład został zamknięty z powodu konkurencji i lokalizacji - poza głównymi szlakami komunikacyjnymi.

W 1869 r. dawną papiernię kupił Franz Duras i przebudował na młyn zbożowy, który przez następne lata działał pod nazwą „Papiernia”. Od 1901 do 1945 r. właścicielem młyna była rodzina Pfeiffer. W owym czasie zainstalowano nowy napęd urządzeń, turbinę wodną typu Francisa, silnik gazowy i elektryczny.

Po 1945 r. młyn został przejęty przez Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska” i był użytkowany do 1972 r. Nieczynny i częściowo zdewastowany młyn został uratowany przed rozbiórką przez pracowników i studentów Instytutu Architektury Politechniki Szczecińskiej. Od 1994 r. użytkowany przez Stowarzyszenie Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa "Młyn - Papiernia", które prowadzi działania dydaktyczne, naukowe i remontowo - konserwatorskie.

Opis

Zespół młyński zlokalizowany jest ok. 3 km na północ od centrum Barlinka, przy ul. Św. Bonifacego (lokalnej drodze do Żydowa), na zachodnim brzegu i zakolu rzeki Płoni.

W skład zabytkowego zespołu zabudowy wchodzą: budynek młyna-papierni, dom mieszkalny (służbówka), budynek gospodarczy (stodoła, stajnia), podwórze oraz elementy infrastruktury wodnej - kanał ze stawami, dwa mostki ceglane oraz relikty (zasypane) ceglanych kanałów wodnych dawnej papierni.

Budynek młyna-papierni to obiekt kilkufazowy, wzniesiony w 1733 r.,  rozbudowany w 1772, 1787, 1869 i 1901 r. Pierwotnie był to budynek jednobryłowy, zapewne parterowy, nakryty wysokim dachem. W następnym okresie dobudowano dwie kondygnacje skrzydła północnego. W trakcie adaptacji na młyn zbożowy podwyższono skrzydło północne i łącznik frontowy, a także przebudowano część wschodnią na potrzeby technologii młyna wodnego. Obiekt wzniesiony jest na rzucie odwróconej litery „T”, o zróżnicowanej bryle i kształtach dachów. Budynek frontowy założony na planie prostokąta o wym. 56 x 11 m, parterowy (ze ścianką kolankową), murowany z cegły ceramicznej (na kamiennym cokole), tynkowany, nakryty dachem naczółkowym (z facjatkami), podpiwniczony w części środkowej i wschodniej. Część środkowa trzy-kondygnacyjna, murowano-ryglowa, pod dachem dwuspadowym. Budynek północny trzykondygnacyjny, podpiwniczony, murowany nakryty dachem dwuspadowym. Stropy drewniane: w części produkcyjnej belkowe nagie, w mieszkaniu belkowo-gliniane. Więźby dachowe o konstrukcji wieszakowo-jętkowej. Elewacje o skromnym wystroju, akcentowane profilowanymi gzymsami i tynkarskimi opaskami okiennymi i drzwiowymi. W dawnych budynkach produkcyjnych pomieszczenia są jednownętrzne; część mieszkalna w układzie dwutraktowym. Wewnątrz części produkcyjnej zachowały się elementy dawnego wyposażenia młyńskiego, np.: transmisja, mlewniki, czyszczarki, złożenia kamieni młyńskich.

Dom mieszkalny (służbówka) - usytuowany po południowej stronie młyna, wzniesiony ok. 1920 r. Jest to niewielki budynek o planie zbliżonym do kwadratu, parterowy, murowany z cegły silikatowej i tynkowany, z drewnianym gankiem od wschodu, nakryty dachem czterospadowym z facjatkami. Elewacje bezstylowe, akcentowane historyczną stolarką okienną z płycinowymi okiennicami. Wnętrze dwutraktowe, nakryte stropami drewniano-glinianymi, z drewnianą więźbą dachową.

Stodoła - stajnia usytuowana w zachodniej części podwórza, wzniesiona w 2 poł. XIX w. Budynek założony na planie prostokąta, parterowy, nakryty dachem dwuspadowym. Ściany wykonane w konstrukcji ryglowej, z ceglanym wypełnieniem, nietynkowane; ściana tylna przemurowana. We wnętrzu wydzielona część składowa (klepiskiem pośrodku budynku) i inwentarska.

Most drogowy na rzece Płoni, w osi wjazdu do zespołu młyńskiego. Most pochodzi z l. 1860-1880, jednoprzęsłowy, pełnołukowy (ceglany), z ażurową balustradą ceglaną i brukowaną nawierzchnią. Obiekt po remoncie i rekonstrukcji.

Oprac. Waldemar Witek, OT NID Szczecin.