Usytuowanie i opis

Stanowisko archeologiczne znajduje się w Górach Bardzkich, w południowo-zachodniej części Barda, na zachód od jego centrum, na wyniesieniu w zakolu Nysy Kłodzkiej.

Prawdopodobnie założenie obronne miało pierwotnie kształt nieregularnego owalu, wielkości ok. 350 x ok. 250 m, z dłuższą osią wzdłuż linii północ-południe. Stanowisko zostało w znacznym stopniu zniszczone przez budowę w XVIII wieku w jego centralnej części fortu ziemnego, a także przez zabudowę miejską i związaną z klasztorem.

Historia

W wyniku badań archeologicznych wyróżniono dwie fazy funkcjonowania założenia obronnego. Starsza faza datowana jest na okres od przełomu IX i X wieku aż do końca X wieku, młodsza na XI do XIII wieku.

Gród w Bardzie po raz pierwszy wzmiankowano w roku 1096, gdy został zniszczony w trakcie wyprawy Brzetysława II. Następnie odbudowany, a informacje o nim jako przygranicznej warowni pojawiają się w roku 1155 i 1245. Z 1203 roku pochodzi wiadomość o pierwszym znanym z imienia kasztelanie bardzkim, Sobiesławie. Z kolei w dokumentach z 1261 mowa o kasztelanie Bogusławie Jarosławowicu. W 1301 książę Bolko I sprzedał swoje dobra na terenie dawnego założenia obronnego opatowi kanoników regularnych z Kamieńca Ząbkowickie-go, którym w 1210 roku biskup Wawrzyniec przekazał kościół w Bardzie (przedtem należał do joannitów). Kanonicy uzyskali ponadto od księcia Bolka I prawo do zbudowania na terenie dawnego założenia sześciu kramów. Obiekt obronny przestał pełnić swoją funkcję i ulegał degradacji. W XVIII wieku w jego centralnej części wybudowano fort ziemny.

Stan i wyniki badań

Stanowisko było znane archeologom już w XIX wieku. W okresie przedwojennym badania prowadzili m.in. M. Hellmich i F. Geschwendt. Po roku 1945 grodzisko stale budziło zainteresowanie naukowców, którzy cyklicznie podejmowali badania wykopaliskowe: 1951-1952 - A. Gałuszka; 1959, 1962 - J. Lodowski; 1982-1986 - J. Romanow, Z. Lissak, W. Piszczałowski; 1991 - J. Bronowicki, T. Płonka. W 1984 przeprowadzono badania powierzchniowe w ramach AZP.

Badania wykazały istnienie dwóch faz użytkowania założenia grodowego. Brak danych wskazujących na rozplanowanie założenia z pierwszej fazy. Nie wiadomo również jakiego rodzaju umocnieniami było wówczas chronione. Z kolei w drugiej fazie w północnej części założenia wydzielono gród o wymiarach ok. 30-40 m, zaś pozostała część funkcjonowała jako podgrodzie. Gród otoczony był wałem o konstrukcji izbicowej (skrzynie wypełnione gliną i żwirem), dodatkowo od strony zewnętrznej wzmocnionym murem z łamanego kamienia wapiennego na zaprawie glinianej. W odległości ok. 2,8 m od lica zewnętrznego znajdowała się fosa głębokości do 5,4 m, zaś od strony podgrodzia do 3,2 m. W trakcie badań wykopaliskowych oprócz elementów konstrukcyjnych założenia obronnego odkryto m.in. fragmenty ceramiki, kości zwierzęce, polepę wyroby z żelaza oraz elementy uzbrojenia.

Zabytek dostępny. Przez Bardo przebiegają: Szlak Cysterski, szlak bursztynowy i Szlak Napoleoński.

oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 22.10.2014 r.