W większości ośrodków miejskich województwa lubuskiego już u schyłku XIII stulecia wznoszono murowane fortyfikacje w postaci systemu murów kurtynowych, baszt i bram, które zastąpiły wcześniejsze drewniano - ziemne. Systemy obronne miast były wielokrotnie modernizowane a swoje apogeum osiągnęły na przełomie XV i XVI wieku. Prace wokół miejskich fortyfikacji wymuszane były nie tylko sytuacją polityczną, ale także rozwojem środków bojowych, głównie artylerii, której wprowadzenie na masową skalę w czasie wojen husyckich wymusiło głębokie przemiany w budownictwie obronnym. Wojna o sukcesję głogowską (1476- 1489) oraz zagrożenie tureckie zmuszało władze miast do podejmowania trudu utrzymywania i rozbudowywania swoich fortyfikacji. Ich zmierzch przyniosła wojna trzydziestoletnia (1618- 1648). Większość miast regionu w czasie jej trwania wielokrotnie były zdobywane i plądrowane. Sytuacja ta odbiła się na kondycji miejskich obwarowań, które ze względu na swoją nieprzydatność w aspekcie rozwoju nowoczesnych środków bojowych i zmian w taktyce wojennej, zaczęto stopniowo rozbierać. Niejednokrotnie materiał z rozbieranych murów posłużył do odbudowy zniszczonych pożarami miast. Istotnym powodem likwidacji budowli obronnych była również konieczność wyjścia zabudowy miejskiej poza linię średniowiecznych fortyfikacji. Zmierzch średniowiecza przyniósł za to nowe dzieła obronne jak np. bastiony. Kolejna nie mniej ważną inspiracją do modernizacji dotychczasowych zespołów obronnych miast była na pewno panująca w tym czasie moda architektoniczna. Przebudowie uległy wszystkie dotychczasowe siedziby szlacheckie, tj. zamki, wieże mieszkalne a przede wszystkim drewniane dwory, które zastąpiono budowlami murowanymi. Ograniczeniu uległy funkcje obronne, poszerzono natomiast mieszkalne i reprezentacyjne. Elementy obronne tych budowli są obecnie trudno uchwytne, gdyż wszystkie zostały w późniejszym czasie przebudowane. Wydaje się, że najczęściej do obrony przystosowane były najniżej położone kondygnacje (wysokie piwnice), gdzie zamiast okien stosowano otwory strzelnicze. Funkcje obronne pełniły również narożne wieże.
W XVIII i na początku XIX wieku budową fortyfikacji objęto tylko znaczące miasta garnizonowe i twierdze. W trakcie wojen śląskich i napoleońskich budowano głównie fortyfikacje polowe, np. reduty, lunety, szańce, itp. Najczęściej w rejonie stacjonowania wojsk. Miały one często postać obozów otoczonych ziemnymi umocnieniami, za którymi można było ustawić artylerię i prowadzić obronę. Wewnątrz znajdowały się namioty i proste drewniane budowle.
Wiele miast, które posiadały systemy obronne, zachowały je do dzisiaj. W kilku przypadkach mają one charakter reliktowy. Ochrona miejskich systemów obronnych i ich właściwe wyeksponowanie daje szerokie możliwości promocji ośrodków oraz wzbogaca ich ofertę turystyczną. Stan zachowania miejskich systemów obronnych można zaprezentować na przykładzie wybranych miast regionu tj. Kożuchowa, Gorzowa Wlkp., Ośna Lubuskiego, Strzelec Krajeńskich czy Wschowy, które są świetnym przykładem dla dalszych badań, popularyzacji oraz ochrony substancji architektury obronnej znajdującej się na terenie ziemi lubuskiej.
Gorzów Wielkopolski
Dokładna lokalizacja i przebieg najstarszych fortyfikacji Gorzowa Wielkopolskiego nie są znane. Wraz z rozwojem wczesnośredniowiecznego grodu, początkowo wzniesiono fortyfikacje ziemne. Wydaje się jednak, że już w XIII wieku zaczęto je stopniowo wymieniać na murowane. Mury obronne, których relikty zachowały się do dzisiaj wzniesione zostały z kamienia narzutowego na zaprawie wapiennej układanego w warstwy poprzedzielane drobniejszymi, łamanymi okrzemkami. W linii murów znajdowały się, rozmieszczone dość gęsto, prostokątne, występujące przed lico czatownie. Wylotu dróg strzegły bramy- Santocka od wschodu, Młyńska od zachodu i Mostowa od południa. Od wschodu, północy i zachodu mury oblewała fosa łącząca się od strony południowej z Wartą. W 1828 r. zburzono Bramy Santocką i Młyńską a w 1834 r. rozebrano pozostałości, zniszczonej już wcześniej, Bramy Mostowej. Południowy odcinek fortyfikacji, wzdłuż brzegu Warty, rozebrano w 1857 r. aby umożliwić budowę w tym miejscu torów kolejowych. Do dzisiaj, w północnej części starego miasta, zachował się ok. 130 –metrowy odcinek średniowiecznych murów obronnych i cztery baszty łupinowe a skwer po zewnętrznej stronie murów jest śladem po zasypanej fosie.
Ośno Lubuskie
Średniowiecznych system obwarowań w Ośnie Lubuskim to jeden z najlepiej zachowanych tego typu zabytków w kraju. Mury miejski wzniesione w 1477 r. otaczają miasto na długości 1350 metrów. Zachowane mury, zbudowane z kamienia narzutowego na zaprawie wapiennej, uzupełnione cegłami przetrwały niemal na całej pierwotnej długości wraz z dziesięcioma czatowniami i dwiema cylindrycznymi basztami. Obwarowania wzmacniał system wodny w postaci fosy obejmującej miasto od wschodu i południa oraz stawu od strony zachodniej. Jeszcze w poł XIX w. istniał prawie kompletny pierścień murów obronnych wraz z bramami. W latach 80. XIX w. całkowicie rozebrano Bramę Sulęcińską, z Bramy Frankfurckiej pozostawiono północny fragment, który jednak rozebrano w 1911 r. Obok prac rozbiórkowych trwały prace remontowe innych fragmentów umocnień. Świadczyło to o tym, że włodarze miasta traktowały relikty systemu obronnego jako ważny element kompozycji przestrzennej Ośna.
Strzelce Krajeńskie
W chwili obecnej zespół fortyfikacji w Strzelcach Krajeńskich składa się z miejskich murów obronnych, Bramy Młyńskiej i Baszty Więziennej. Mury miejskie, które otaczały pełnym pierścieniem teren starego miasta, zbudowane zostały prawdopodobnie w latach 1272 – 1290 i są jednym z najstarszych tego typu zabytków w województwie lubuskim. Potężne mury, o wysokości do 10 m, wykonane zostały z nieobrobionych i łamanych kamieni polnych, które układano warstwami o grubości 60-120 cm, wyrównywano okrzeskami kamiennymi i spajano zaprawą wapienną. W murze zwieńczonym blankami, oprócz dwóch bram – Bramy Młyńskiej i Bramy Gorzowskiej, umieszczono 37 baszt łupinowych. Baszty zostały rozmieszczone dosyć gęsto, wzdłuż całego obwodu. Brama Młyńska podobnie jak Brama Gorzowska, została wybudowana na początku XIV w. na miejscu wcześniejszej. W 1866 r. rozebrano całą Bramę Gorzowską. W skład miejskich fortyfikacji obronnych wchodzi również kamienno- ceglana Baszta Więzienna , którą wzniesiono w XIV w. Wybudowano ją w miejscu istniejącej już baszty typu łupinowego należącej do pierścienia murów obronnych. Obecnie mury obronne z zachowanymi 36 czatowniami mierzą łącznie 1640 m.
Wschowa
Mury miejskie wraz z fosą obejmowały dawniej całe miasto wiążąc się we wschodniej jego części z zamkiem. Początkowo miasto otaczały obwarowania drewniano-ziemne, które być może już pod koniec XIII lub na początku XIV w. zaczęto zastępować murowanymi. Budowę murów oraz zamku miasto zawdzięcza jeszcze władcom śląskim, pod których panowaniem zaczęto ich wznoszenie. Mury zbudowano z kamienia polnego, częściowo z cegły o układzie wendyjskim i polskim. Miasto posiadało dwie bramy które strzeżone były umocnionymi wieżami. Jedna z bram zwana Głogowską zlokalizowana była u zbiegu ulic Łaziennej i Ratuszowej, druga zwana Polską znajdowała się u zbiegu ul. Powstańców Wielkopolskich i Kilińskiego. W późniejszym okresie w murach wybito jeszcze kilka dodatkowych przejść: dużą furtę wychodzącą na dawną ulicę Zakonną (obecnie Bema) oraz dwie małe furtki przy dawnej rzeźni, w zachodniej części obwarowań. W XIX w. rozebrane zostały bramy miejskie, z których zachowała się nadbudowana basteja Bramy Polskiej, zaadaptowana na dzwonnicę kościoła ewangelickiego oraz niektóre partie murów. Do naszych czasów przetrwała znaczna część murów sięgających do 2-6 metra wysokości zaś obszar dawnej fosy przekształcono w spacerową promenadę.
