XIX w. przez znanego ogrodnika i planistę warszawskiego Waleriana Kronenberga. Pierwotnie o znacznych walorach dendrologicznych i kompozycyjnych, osadzony w naturalnym krajobrazie malowniczej doliny rzeki Wolicy. 

Historia

Od poł. XVI w. na terenie wsi Stryjów  znajdował się folwark dwór i folwark starosty krasnostawskiego. Po kilkakrotnych zmianach właścicieli w 1815 r. został zakupiony przez Antoniego Świeżawskiego. Jego syn Jan prawdopodobnie po 1840 r. wzniósł tu parterowy klasycystyczny dworek, wokół którego założył niewielki ogród spacerowy.  W 1879 r. majątek nabył Medard Franciszek Adolf Smorczewski (1829-1896) herbu Rawicz (używający imienia Adolf), żonaty z Felicją Waliszewską. Adolf Smorczewski właściciel majątku Żdżanne w swoich dobrach prowadził intensywną działalność gospodarczą i budowlaną. Rozpoczął także przekształcanie założenia rezydencjonalnego w Stryjowie – za jego czasów do niewielkiego dworu dobudowano  skrzydło pn.-wsch., a skrzydło pd.-zach. o charakterze willi włoskiej, ganek przed skrzydłem pn.-wsch i neogotycki przedsionek w fasadzie zostały wybudowane przez  syna - Feliksa Antoniego Smorczewskiego (1860-1943) po objęciu majątku w 1886 r. Feliks Smorczewski, wykształcony ziemianin, esteta, znawca architektury i malarz był współautorem przebudowy pałacu oraz projektantem budowli parkowych i gospodarczych.

Jego żona Zofia Czyżewska z Tarnogóry przy współpracy ogrodnika sprowadzonego z Francji założyła geometryczne partery ogrodowe przy obu skrzydłach nowo rozbudowanej rezydencji. Wprowadzone zostały elementy małej architektury w postaci schodów, balustrad i kolumn z wazonami. W 1897 r. park został powiększony i gruntownie przekształcony w stylu romantycznym przez znanego warszawskiego ogrodnika i planistę Waleriana Kronenberga przy współudziale Feliksa Smorczewskiego, który na terenie parku zaprojektował neogotycką bramę wjazdową z domkiem odźwiernego w formie zameczku oraz neoromańską kaplicę. W 1908 r. Smorczewscy wyjechali do Paryża, a dobrami zarządzał administrator. Powrócili dopiero po zakończeniu I wojny światowej, zastając poważnie uszkodzone pn.-wsch. skrzydło pałacu oraz zabudowania folwarczne, które zostały wkrótce odbudowane W latach 30. XX w. Stryjów przeszedł na własność syna Władysława. Przed II wojną światową po pn.- wsch. stronie parku znajdował się system wielkich stawów o łącznej o pow. ok. 60 ha. Po wojnie pałac został zaadaptowany na szkołę, która użytkowała go wraz z parkiem do końca lat 80. XX w. W tym czasie park znajdował się jeszcze w stosunkowo dobrym stanie. Od 1989 r. zespół rezydencjonalny znajduje się w rękach prywatnych i nieużytkowany ulega postępującej dewastacji.

Opis

Zespół pałacowy położony jest po wsch. stronie wsi, na skraju malowniczej doliny rzeki Wolicy, zajmuje powierzchnię ok. 4 ha. Obecnie na terenie poważnie zniszczonego i zaniedbanego parku czytelne są jedynie nieliczne elementy jego pierwotnej kompozycji przestrzennej. Należą do nich pozostałości alei dojazdowej prowadzącej od pd.-wsch., przez znacznie zniszczoną bramę z dawnym domkiem odźwiernego, w kierunku reprezentacyjnego wnętrza parkowego przed elewacją frontową pałacu. Na znajdującym się tu niegdyś rozległym trawniku urządzone były swobodnie ukształtowane klomby kwiatowe z pojedynczymi akcentami tui i cyprysów. Obecnie samosiewy drzew i krzewów podchodzą pod ściany zrujnowanego pałacu. Stosunkowo najlepiej czytelne pozostaje dawny rozległy salon ogrodowy przed elewacją tylną pałacu, gdzie znajdował się opadający w dół trawnik otoczony półkolistymi skupiskami drzew.

Ta naturalnie ukształtowana część parku harmonizowała z otaczającym krajobrazem. Niemal nieczytelne pozostają alejki w bocznych częściach parku, w tym prowadząca do położonej na wsch. od pałacu kaplicy. W kon. lat 70. XX w. na terenie parku znajdowało się jeszcze ok. 450 drzew należących do 13. gatunków. Dominowały wśród nich: jesion wyniosły (120), olsza czarna, kasztanowiec biały, grab pospolity i lipa drobnolistna. Dość liczna grupę stanowiły także nasadzenia powojenne. W kolejnych latach następowały naturalne ubytki w niepielęgnowanym drzewostanie.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 28-10-2020 r.