Historia

Brama została wzniesiona w latach 1517-19, w obrębie wału osłaniającego wschodni brzeg Wyspy Spichrzów (Psi Wał). Istnieje pogląd, że w pierwotnym zamyśle miała powstać dwuprzelotowa brama z trzema basztami, jednak projekt nie został zrealizowany. Wyższa baszta (zwana Stągwią, lub Wielką Stągwią) stanowiła punkt obserwacyjny i przystosowana była do prowadzenia ostrzału armatniego (odkryty taras z krenelażem istniał co najmniej do XVII w.). Niższa, tzw. Stągiewka lub Mała Stągiew, flankowała przejazd bramny. W XVII w. nad sklepionym przejazdem nadbudowano dwukondygnacyjne nadbramie zwieńczone od wschodu barokowym szczytem a od zachodu attyką. W czasie oblężenia 1813 r. nadbudowa i górna część niższej baszty uległy zniszczeniu, podczas odbudowy nie odtworzono już nadbramia. W 1894 r. władze miejskie wykupiły bramę z rąk wojska. W początkach XX w., ze względów komunikacyjnych, groziła jej rozbiórka, której jednak zapobieżono przebijając w niższej baszcie dodatkowe przejście dla pieszych (lata 20. XX w.). W 1945 r. obiekt został wypalony (dachy i wnętrza), ucierpiały też częściowo mury. Po wstępnym zabezpieczeniu w l. 1947-48 Stągwie odbudowano (lata 70. XX w.) na potrzeby spółdzielni artystów plastyków.

Opis

Brama usytuowana u wylotu ul. Stągiewnej (Wielka Stągiew na osi ulicy, otwór bramny zsunięty z osi na południe), w bezpośrednim sąsiedztwie Starej Motławy i Mostu Stągiewnego.

Późnogotycka, wzniesiona na planie koła (baszta północna) i asymetrycznego półkola (baszta południowa). Siedmiokondygnacyjna, cylindryczna bryła Wielkiej Stągwi (wys. 20 m, średnica 12,6 m) połączona jest półkolistym łukiem przelotu bramnego z pięciokondygnacyjną Małą Stągwią (wys. 12 m, średnica ok. 8 m) o ściętej od zachodu bryle. Nadbramie jednokondygnacyjne z dwuspadowym dachem. Wielka Stągiew nakryta jest dachem stożkowym, Mała - pulpitowym, opadającym w kierunku zachodnim. Obiekt wzniesiony z cegły, w układzie gotyckim, ściany o grubości ok. 4 m (od strony wschodniej) i 2,5 m (od zachodniej), stropy drewniane, dachy kryte dachówką. Nad piątą kondygnacją Wielkiej Stągwi sklepienie kopulaste, w przyziemiu Małej Stągwi - sklepione kolebkowo przejście. Elewacje ceglane, w większości gładkie z niewielkimi oknami (otwory strzelnicze). W Wielkiej Stągwi: od zachodu otwór wejściowy, jego oś wyróżniona oknami (po jednym w każdej z pięciu kondygnacji); w najwyższej, wyodrębnionej gzymsem kondygnacji regularny rząd okien w otworach dawnego blankowania; od strony wschodniej trzy kamienne tarcze herbowe - herb Polski, Prus Królewskich i Gdańska. W Małej Stągwi wyróżnia się zachodnia elewacja z rzędami okien oraz pasem tynkowanego fryzu rozdzielającego trzecią i czwartą kondygnacją; w przyziemiu pogrubionym murem zaakcentowane są otwory dawnego przejścia dla pieszych (lata 20. XX w.). Elewacja wschodnia powojennego, ahistorycznego nadbramia wyróżnia się kratownicę stylizowanej brony. Wnętrza baszt współczesne z charakterystycznymi, głębokimi wnękami otworów strzelniczych.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 12.11.2014 r.